آیا این مطلب برای شما مفید است؟
شاید برای شما نیز پیش آمده باشد که با نگاه کردن به دندان‌های خود در آینه متوجه وجود لایه‌های چسبناکی به رنگ سفید یا زرد و یا لکه‌های قهوه‌ای یا سیاه بر روی آنها شده باشید.
این بافت‌ها همان پلاک و جرم دندان هستند که بر اثر مواردی مانند عدم رعایت بهداشت دهان و دندان به وجود می‌آیند.
آیا می‌دانید جرم و پلاک در واقع چه چیزی هستند و چگونه تشکیل می‌شوند؟ آیا می‌دانید ارتباط بین جرم و پوسیدگی دندان چیست؟
چگونه می‌توان از ایجاد آن پیشگیری کرد و یا آن را درمان نمود؟ در صورتی که بر روی دندان‌ها باقی بماند چه عوارضی را ایجاد خواهد کرد؟
این مطلب را به ارائه اطلاعات لازم و کامل درباره جرم دندان و بیان ارتباط آن با مشکلات شایعی مانند پوسیدگی و خراب شدن آنها و همچنین عفونت لثه اختصاص داده‌ایم تا با دانستن این اطلاعات بتوانید در اسرع وقت دندان‌ها و لثه‌های خود را از ابتلا به مشکلات شدیدتر نجات دهید و همچنین در هزینه‌های درمانی خود صرفه جویی کنید. پس با دکتر فاطمه لبافی همراه باشید.
پادکست آشنایی با جرم و پلاک دندان
جرم دندان چیست؟
جرم دندان رسوب سخت شده‌ای است که بر روی دندان‌ها و زیر لثه‌ها تشکیل می‌شود. باکتری‌ها به طور طبیعی درون دهان وجود دارند و زمانی که با ذرات مواد غذایی مخلوط می‌شوند یک لایه چسبنده به نام پلاک تشکیل می‌دهند.
در صورتی که این پلاک بر روی دندان‌ها باقی بماند، به مرور زمان سفت شده، تغییر رنگ داده و به صورت جرم در می‌آید که می تواند سلامت دندان‌ها و لثه‌ها را به خطر می‌اندازد. باکتری‌ها با تجمع و رشد بر روی سطح دندان‌ها، مینای آنها را از بین می‌برند و منجر به پوسیدگی می‌شوند.
جرم معمولاً به رنگ زرد و یا قهوه‌ای است که باعث تغییر رنگ دندان‌ها شده و ظاهر زیبای آنها را از بین می‌برد.
پلاک دندان چیست؟
پلاک دندانی لایه نرم و چسبناکی است که در طول روز روی دندان‌ها و زیر لثه‌ها ایجاد می‌شود و حاوی تعداد بسیار زیادی باکتری است.
با مصرف کربوهیدرات‌ها، غذاها و نوشیدنی‌های شیرین، باکتری‌ها از قندهای موجود در آنها تغذیه می‌کنند و در این فرایند بر اثر فعالیت‌هایی که انجام می‌دهند، اسید تولید می‌کنند.
این اسیدها باعث فرسایش مینای دندان شده و می‌توانند مشکلاتی مانند التهاب لثه، حفره و سایر اشکال پوسیدگی را ایجاد کنند.
پلاک اغلب بی رنگ است و یا به صورت زرد کم رنگ مشاهده می‌شود.
دندانپزشک می‌تواند با استفاده از یک آینه کوچک در حین معاینه دهان، پلاک را روی دندان‌ها تشخیص دهد.
جرم و پلاک دندان چگونه به وجود می‌آیند؟
پلاک بر اثر مخلوط شدن باکتری‌های دهان با بزاق و مواد معدنی موجود در آن و تغذیه از ذرات مواد غذایی تشکیل می‌شود و به صورت لایه‌های نرم و چسبنده‌ای هستند که با مسواک زدن و نخ دندان کشیدن از روی دندان‌ها حذف می‌شوند.
با باقی ماندن این ماده بر روی دندان، به مرور زمان سخت شده و تبدیل به جرم می‌شود.
پیشنهاد میکنیم حتما بخوانید
تفاوت جرم و پلاک دندان
در ادامه تفاوت برخی از تفاوت‌های پلاک و جرم را بیان کرده‌ایم:
| جرم | پلاک |
| بافت آن سخت است و به دندان‌ها می‌چسبد و نمی‌توان با دهانشویه، مسواک زدن و نخ دندان کشیدن از شر آن خلاص شد. برای حذف آن باید درمان جرم گیری انجام داد | بافت آن نرم است و با شستشوی دهان با دهانشویه و مسواک زدن از روی دندان‌ها حذف می‌شود |
| باعث زرد و یا قهوه‌ای شدن دندان‌ها می‌شود | تغییر رنگ زیادی در دندان ایجاد نمی‌کند |
| در صورتی که جرم گیری انجام نشود، حفره و پوسیدگی دندانی ایجاد می‌کند | به این دلیل که با مسواک زدن از روی دندان‌ها حذف می‌شود و بر روی سطح آنها نمی‌چسبد، معمولاً باعث پوسیدگی دندان‌ها نمی‌شود |
| می‌تواند منجر به حساسیت دندان، تحلیل لثه و ایجاد بیماری‌های پریودنتال شود | ممکن است مشکلاتی مانند التهاب لثه را به وجود آورد |
تفاوت جرم و پوسیدگی دندان
چه تفاوتی بین جرم و پوسیدگی هست؟ کدام یک اول تشکیل می‌شود؟ آیا یکی باعث ایجاد دیگری می‌شود؟ در ادامه تفاوت‌های این دو مورد را بررسی کرده‌ایم.
لایه‌ها و لکه‌های به رنگ زرد و قهوه‌ای که بر روی سطح دندان‌ها و در امتداد خط لثه خود مشاهده می‌کنید، جرم هستند.
جرم‌ها حاوی مقدار بسیار زیادی باکتری هستند که از مواد معدنی و قندهای موجود در مواد غذایی که مصرف می‌کنید، تغذیه می‌کنند و بر اثر فعالیت آنها اسید تولید می‌شود.
در طول این مدت فرد تنها علائمی مانند بد رنگ و لکه دار شدن دندان‌ها و بوی بد دهان را مشاهده می‌کند.
اسیدهای تولید شده، لایه محافظ دندان یعنی مینای آن را تحت تأثیر قرار می‌دهند و آن را از بین می‌برند.
در واقع می‌توان این فرایند را فرایند پوسیدگی دندان نامید.
عاج ساختار اصلی حمایت کننده دندان است. بر اساس تحقیقات اخیر، اسید مواد معدنی موجود در ساختارهای مختلف عاج را با سرعت‌های متفاوتی حل می‌کند.
در داخل عاج دهانه‌های کوچکی وجود دارند که به اعصاب دندان منتهی می‌شوند.
اگر دندان‌ها شروع به پوسیدگی کنند، این منافذ ممکن است نمایان شوند و منجر به عفونت و درد گردند. به همین دلیل است که پیشگیری از پوسیدگی بسیار مهم است و توصیه می‌شود که از باقی ماندن جرم‌ها بر روی دندان‌ها پیشگیری کنید.
با انجام اقدامات و درمان‌های لازم آنها را از بین ببرید.
چگونه بفهمیم جرم به پوسیدگی تبدیل شده است؟
تأثیری که جرم بر روی دندان‌ها می‌گذارد معمولا به صورت بد رنگ شدن آنها و همچنین ایجاد بوی بد دهان است.
اما زمانی که منجر به پوسیدگی می‌شود، در ابتدا بدون علائم است اما به مرور علائمی را به وجود می‌آورد که در ادامه آنها را بیان کرده‌ایم:
- تغییر رنگ سطح دندان به رنگ قهوه‌ای یا سیاه
- ایجاد حفره‌ها و سوراخ‌های قابل مشاهده
- حساس شدن دندان‌ها
- درد جزئی یا زیاد هنگام خوردن غذاهای شیرین، گرم یا سرد
- درد هنگام گاز گرفتن و جویدن غذا
- دردی که خود به خود ایجاد می‌شود.
- دندان درد مداوم
پیشنهاد میکنیم حتما بخوانید
عوارض و خطرات ناشی از جرم دندان
جرم می‌تواند منجر به عوارض زیر شود:
-
بوی بد دهان
پلاک و رسوب جرم می‌تواند بوی نفس و دهان را بد کند. به این مشکل هالیتوز گفته می‌شود. -
التهاب لثه
از عوارض جرم، قرمز یا ملتهب شدن لثه‌ها است. التهاب لثه را زمانی متوجه می‌شوید که لثه‌ها هنگام مسواک زدن و یا نخ دندان کشیدن، کمی خونریزی داشته باشند.
این مشکل در صورتی که به موقع درمان نشود، پیشرفت می‌کند و به شکل جدی‌تری از بیماری لثه به نام پریودنتیت تبدیل می‌شود. -
عقب رفتن لثه
عقب‌رفتگی لثه نیز نوعی بیماری پریودنتال است. بر اثر این بیماری لثه‌ها شروع به عقب رفتن از روی دندان می‌کنند و باعث می‌شود که ریشه آن در معرض دید قرار بگیرد و همچنین باعث می‌شود که باکتری‌ها به راحتی وارد شکاف بین لثه‌ها و دندان‌ها شوند. -
ایجاد حفره‌های دندانی
جرم و باکتری‌های تجمع یافته بر روی دندان‌ها با مسواک زدن از بین نمی‌روند و به مرور زمان باعث ایجاد سوراخ‌های ریزی بر روی مینای می‌شوند که در واقع شرایط مناسبی را برای نفوذ باکتری‌ها و اسید به داخل دندان‌ها ایجاد کرده و باعث ایجاد حفره‌هایی بر روی آنها می‌گردند. -
از دست دادن دندان
درمان نکردن جرم، می‌تواند منجر به ایجاد بیماری لثه گردد که در نهایت در صورت تشدید این بیماری احتمال از دست دادن یک یا چند دندان وجود خواهد داشت.
انواع جرم روی دندان‌ها
به طور کلی 2 نوع جرم دندانی داریم که در ادامه علاوه بر معرفی آنها، توضیحاتی را نیز درباره هریک بیان کرده‌ایم:
-
جرم فوق لثه‌ای
به طور کلی پلاک در سطح دندان‌ها یافت می‌شود. با این حال، دو نوع مختلف پلاک وجود دارد که بسته به محل آنها ممکن است ایجاد شود.
بیوفیلم فوق لثه پلاکی است که در امتداد خط لثه ایجاد می‌شود. اگرچه بیوفیلم فوق لثه‌ای می‌تواند در هر نقطه از سطح دندان تشکیل شود، اما عموماً روی سطوح جونده دندان آسیاب، بین دندان‌ها و در امتداد خط لثه ایجاد می‌شود.
این نوع پلاک معمولاً 4 تا 12 ساعت پس از مسواک زدن ایجاد می‌شود، به همین دلیل است که مسواک زدن دو بار در روز بسیار مهم است.
پلاک فوق لثه‌ای هوازی است، به این معنی که برای زنده ماندن به اکسیژن نیاز دارد و در امتداد خط لثه باقی می‌ماند. -
جرم زیر لثه‌ای
نوع دیگر پلاک دندانی به عنوان بیوفیلم زیر لثه‌ای شناخته می‌شود. بیوفیلم زیر لثه‌ای می‌تواند در مواردی ایجاد شود که پلاک فوق لثه برداشته نشود و باکتری به سمت زیر لثه مهاجرت کند. این شکل از پلاک در زیر خط لثه ایجاد می‌شود و بی هوازی است، به این معنی که برای زنده ماندن نیازی به اکسیژن ندارد.
در واقع، باکتری‌های بی هوازی در مکان‌هایی که اکسیژن وجود ندارد رشد می‌کنند، به همین دلیل است که این باکتری در زیر لثه‌ها زنده می‌مانند و به رشد خود ادامه می‌دهند.
از بین بردن جرم پشت دندان
تشکیل پلاک روی دندان اجتناب ناپذیر است. این به این دلیل است که باکتری‌هایی که در دهان زندگی می‌کنند از تمام مواد غذایی که می‌خوریم برای رشد و نمو استفاده می‌کنند.
علاوه بر این، محیط گرم و مرطوب دهان محیط مناسبی را برای رشد و نمو باکتری‌ها و پلاک ایجاد می‌کند.
گرچه با رعایت بهداشت دهان و دندان می‌توان تا حدود زیادی از تبدیل پلاک به جرم پیشگیری کرد، اما با این در بخش‌هایی مانند پشت دندان‌ها که امکان دسترسی به آنها و تمیز کردن کامل سطح آنها با مسواک دشوار است، همواره احتمال باقی ماندن پلاک و سخت و تبدیل شدن آن به جرم وجود دارد.
بهترین و مناسب‌ترین راه برای از بین بردن جرم پشت دندان، جرم گیری توسط دندانپزشک است. توصیه می‌شود که سعی نکنید آن را با استفاده از روشهای سنتی و خانگی مانند سرکه و یا جوش شیرین از بین ببرید، زیرا این مواد نه تنها تأثیر خوبی بر حذف آن ندارند، بلکه بر اثر استفاده مکرر می‌توانند به مینای دندان آسیب برسانند.
درمان جرم دندان
پلاک یا جرم سخت شده را نمی‌توان با مسواک زدن از بین برد و دندانپزشک باید درمان لازم برای حذف آن را انجام دهد. تمیز کردن حرفه‌ای و در واقع جرم گیری دندان می‌تواند تمام یا اکثر جرم روی دندان را حذف کند.
اگر جرم به داخل یا زیر خط لثه رسیده باشد، دندانپزشک از یک ابزار دستی به نام جرمگیر استفاده می‌کند که دارای یک قلاب کوچک در انتهای آن است تا پلاک سخت شده و جرم را از اطراف خط لثه خراش داده و با دقت پاک کند.
پس از جرم گیری، دندانپزشک ممکن است مناطقی مانند روی سطوح ریشه و زیر لثه را در فرایندی به نام روت پلنینگ یا جرم گیری عمیق لثه تمیز کند.
ابزارهای اولتراسونیک نیز وجود دارند که می‌توانند برای از بین بردن جرم مورد استفاده قرار بگیرند.
اگر جرم دندانی زیاد باشد، ممکن است درمان و رسیدگی به آن به بیش از یک جلسه مراجعه به مطب نیاز داشته باشد.
احتمال دردناک و حساس شدن دندان‌ها و لثه‌ها به مدت چند روز پس از انجام این درمان وجود دارد.
پلاک و تارتار چه تفاوتی دارند؟
پلاک لایه نرم و چسبناکی است که بر اثر مخلوط شدن باکتری‌ها با بزاق دهان و ذرات ریز مواد غذایی بر روی دندان‌ها شکل میگیرد و با شستشوی دهان با دهانشویه، نخ دندان کشیدن و مسواک زدن از بین می‌رود.
پلاک باید به طور منظم از روی دندان‌ها حذف شود، در غیر این صورت با جذب مواد معدنی از بزاق دهان بر روی دندان‌ها سفت می‌شود و به ماده‌ای به نام تارتار (جرم) که به رنگ سفید یا زرد است تبدیل می‌شود.
تارتار بر روی تمام سطوح دندان‌ها در امتداد خط لثه در جلو و پشت آنها جمع می‌شود.
اگرچه استفاده دقیق از نخ دندان ممکن است مقداری از رسوب تارتار را از بین ببرد، اما برای از بین بردن کامل آن باید به کلینیک دندانپزشکی مراجعه کنید.
در غیر این صورت به مرور زمان مشکلاتی مانند التهاب و عفونت لثه و پوسیدگی را به وجود خواهد آورد.
سؤالات متداول
-
آیا می‌توان جرم دندان را با روشهای سنتی از بین برد؟
برخی افراد برای از بین بردن جرم دندان‌های خود از روش‌هایی مانند مسواک زدن با جوش شیرین، استفاده از پوست پرتقال، شستشوی دندان‌ها با سرکه و ... استفاده می‌کنند.
استفاده زیاد از این روشهای سنتی و خانگی به این دلیل که خاصیت سایندگی دارند و یا اسیدی هستند، احتمال آسیب رساندن به دندان‌ها را بالا می‌برند.
جرم ماده سختی است که تنها با درمان جرم گیری می‌توان آن را کامل و بدون آسیب رساندن به دندان‌ها و لثه‌ها از بین برد. -
جرم دندان‌ها در چه بخش‌هایی از دهان تشکیل می‌شوند؟
جرم می‌تواند بر روی تاج دندان، اطراف خط لثه و یا زیر لثه و در واقع بر روی ریشه دندان تشکیل شود. -
آیا خمیر دندان ضد جرم مؤثر است؟
این خمیر دندان‌ها نه تنها برای از بین بردن پلاک، بلکه برای پیشگیری از پوسیدگی، ایجاد بیماری‌های پریودنتال و بوی بد دهان نیز مؤثر هستند. اما جرم را نمی‌توان با استفاده از آنها از بین برد. -
آیا جرم دندان باعث بوی بد دهان می‌شود؟
از شایع‌ترین علل ایجاد بوی بد دهان، پلاک و جرم هستند.
مسواک زدن صحیح، نخ دندان کشیدن و استفاده از دهانشویه می‌تواند به کاهش بوی بد دهان کمک کند. (توجه داشته باشید که مناسب‌ترین درمان برای از بین بردن بوی بد دهان ناشی از جرم، از بین بردن کامل آن با جرم گیری توسط دندانپزشک است.) -
علت جرم سفید دندان چیست؟
جرم در ابتدای تشکیل می‌تواند به رنگ سفید باشد. اما اغلب به رنگ زرد یا زرد مایل به قهوه‌ای و قهوه‌ای مشاهده می‌شوند. -
علت جرم سیاه دندان چیست؟
جرم بافتی است که رنگ مواد غذایی و نوشیدنی‌ها را به خود جذب می‌کند و می‌تواند به مرور زمان سیاه شود. جرم سیاه دندان می‌تواند نشان دهنده پوسیده شدن آن نیز باشد. -
چگونه می‌توان جرم دندان جلو و جرم داخل دندان را از بین برد؟
به طور کلی بهترین و صحیح‌ترین روش درمانی برای از بین بردن انواع جرم های دندانی، جرم گیری توسط دندانپزشک است.
