توجه به سلامت و رعایت نکات بهداشتی دهان و دندان در همه طول عمر لازم و ضروری است، اما این موضوع یعنی سلامت دهان و دندان در دوره بارداری اهمیت ویژه ای می یابد. برای آشنایی بیشتر با نکات مهم برای سلامت دندانها در بارداری این مقاله را مطالعه نمایید.
مادران باردار باید به این نکته توجه داشته باشند که در طول زمان بارداری، به طور همزمان مسئولیت مراقبت از خود و جنین را بر عهده دارند. از این رو باید نکات مربوط به مراقبت از دندان در دوره بارداری و همینطور رژیم غذایی خود را با دقت بیشتری رعایت نمایند. چرا که در طول دوره بارداری، جنین برای تامین کلسیم مورد نیاز برای استخوان سازی، از بدن مادر مصرف می کند. همچنین در ماه های اول دوره بارداری، زنان باردار دچار تهوع می شوند. تهوع های مکرر بزاق دهان را اسیدی می نماید و زمینه ساز ایجاد پوسیدگی دندان ها و به وجود آمدن بیماری های لثه می شود. اما چگونه می توان بهداشت و سلامت دهان و دندان را در دوره بارداری رعایت نمود؟ در این مقاله می خواهیم به طور مفصل به این موضوع بپردازیم پس تا انتها با ما همراه باشید.
تاثیرات بارداری بر سلامت دهان و دندان
دوره بارداری تغییرات هورمونی زیادی را در بدن مادر به وجود می آورد. از جمله این تغییرات می توان به تغییر در فضای دهان و دندان و بزاق اشاره نمود. تغییرات هورمونی باعث پایین آمدن مقاومت دندان ها در برابر باکتری و پلاک های دندانی شده و در بلند مدت زمینه ساز پوسیدگی دندان و حساس شدن لثه ها و حتی ابتلا به بیماری های لثه می شود. همانطور که اشاره شد احتمال پوسیدگی دندان ها در دوره بارداری بیشتر است و این موضوع می تواند جنین را تحت تاثیر قرار دهد. به همین دلایل مادران باید بیش از پیش بهداشت دهان و دندان را جدی بگیرند. از طرف دیگر بیماری های لثه نیز موضوع نگران کننده دیگری است که یکی از شایع ترین بیماری های دهان و دندان در دوره بارداری محسوب می شود. لازم به یادآوری است که ابتلا به بیماری لثه در دوره بارداری، می تواند منجر به زایمان زودرس و یا حتی مرگ جنین شود.
البته لازم است بدانید که بارداری الزاماً منجر به آسیب دیدن دندان ها نمی شود، بلکه در صورتی که مادر، کلسیم کافی برای استخوان سازی کودک مصرف نکند و مواد لبنی را در برنامه غذایی خود قرار ندهد، کمبود کلسیم بدن کودک از طریق استخوان ها و دندان های مادر تامین می شود. از این رو برخی مادران دچار مشکلات دهان و دندان در دوره بارداری می شوند. اما در صورتی که مادران به تعذیه در دوره بارداری و همچنین نکات بهداشتی دهان و دندان به طور کامل توجه کنند، در دوره بارداری دچار مشکل نخواهند شد.
نحوه تشخیص مشکلات مربوط به سلامت دهان و دندان در دوره بارداری
ممکن است یک مادر باردار در دوره بارداری متوجه بروز مشکلاتی در دهان و دندان های خود شود. مثلا درد در ناحیه لثه و یا احساس اسیدی بودن فضای دندان که ناشی از تجمع پلاک دندانی است. همچنین ممکن است در مراجعات دندانپزشکی برای چکاپ، پزشک شما متوجه بروز چنین مشکلاتی در دهان و دندان های شما شود.
توصیه می شود قبل از شروع دوره بارداری به طور مرتب به دندانپزشکی مراجعه کنید تا اگر درمانی لازم است پیش از بارداری انجام شود و وضعیت دندان های شما مورد ارزیابی قرار بگیرد. همچنین اگر از آخرین مراجعه شما به دندانپزشکی بیش از ۶ ماه گذشته است، سعی کنید در ابتدای دوره بارداری به کلینیک دندانپزشکی مراجعه نمایید.
در صورت مراجعه به دندانپزشک در هنگام بارداری، حتما او را در جریان وضعیت بارداری و ماه بارداری قرار دهید. همچنین در صورتی که داروی خاصی مصرف می کنید، حتما دندانپزشک را از این موضوع مطلع نمایید. توجه داشته باشید که مراجعه مرتب به دندانپزشک شما را در همان ابتدای بیماری و قبل از پیچیده شدن آگاه می سازد و از این طریق درمان ساده تری را پیش رو دارید. همچنین جرم گیری مرتب دندان ها پیش از دوره بارداری از پوسیدگی آنها در طول دوره بارداری جلوگیری می کند. در صورتی که در حین بارداری دندانپزشک شما تشخیص داد که یک یا چند عدد از دندان های شما دارای مشکلاتی از قبیل پوسیدگی یا هر مشکل دیگری است، در صورت نیاز به عکس برداری لازم است از لباس و تجهیزات مخصوصی استفاده کنید تا از جنین شما محافظت شود. از این رو قبل از عکس برداری حتما وضعیت بارداری خود را به پزشک اطلاع دهید. اگر لازم باشد دندان خود را بکشید، بهتر است این کار را در سه ماهه دوم بارداری انجام دهید. چرا که کشیدن دندان در دوره بارداری و در سه ماهه اول می تواند برای جنین خطرات آفرین باشد.
رایج ترین عوارض بارداری بر سلامت دهان و دندان
در دوره بارداری همانطور که اشاره شد به دلیل تغییرات هورمونی ممکن است دهان و دندان در معرض برخی از بیماری ها باشد. از جمله رایج ترین بیماری های دهان و دندان در دوره بارداری می توان به موارد زیر اشاره نمود:
-
عفونت لثه یا بیماری های مربوط به لثه
احتمال ابتلا به بیماری های لثه و به ویژه عفونت لثه در سه ماهه دوم بارداری بیشتر است. در صورت ابتلا به بیماری لثه، تورم لثه ها همراه با درد احساس می شود و همچنین ممکن است با اندکی خون ریزی لثه همراه باشد. این مساله به ویژه هنگام مسواک زدن و کشیدن نخ دندان بیشتر حس می شود. همچنین در صورت سابقه ابتلا به بیماری لثه و وجود یک بیماری درمان نشده در این ناحیه، امکان تشدید شدن این وضعیت در دوره بارداری افزایش می یابد.
-
تومورهای بارداری
در سه ماهه دوم ممکن است مادر شاهد رشد بیش از حد بافت لثه شود. در چنین شرایطی پزشکان احتمال می دهند این رشد غیرطبیعی به دلیل به وجود آمدن تومور در ناحیه لثه است. البته این نوع تومورها از نوع غیر سرطانی هستند و جای نگرانی نیست. عمده ترین دلیل به وجود آمدن تومور را می توان تجمع پلاک روی سطح دندان دانست. تومور لثه در ظاهر مانند میوه تمشک است و رگه های خونی به وضوح در آن مشاهده می شود. این نوع تومور ها معمولا بعد از زایمان از بین میروند و اصلا نگران کننده نیستند.
-
تشکیل پلاک و جرم
دوره بارداری، تجمع پلاک دندانی را کمی بیشتر از حالت معمولی می کند. تجمع پلاک علاوه بر اینکه زمینه ساز پوسیدگی دندان ها است، می تواند بیماری لثه را نیز به دنبال داشته باشد. اما دلیل این مساله چیست؟ همانطور که اشاره شد در دوره بارداری مادران شاهد تغییرات هورمونی هستند. یکی از این تغییرات هورمونی، تغییر در میزان هورمون های استروژن و پروژسترون است. توجه داشته باشید که تجمع پلاک دندانی به دلیل افزایش تولید پلاک دندانی توسط دهان نیست بلکه ناشی از کاهش توانایی بدن در مقابله با پلاک دندانی و از بین بردن آن است.
باز هم یادآور می شویم که رعایت بهداشت دهان و دندان در دوره بارداری چقد مهم است. چراکه اگر پلاک جمع شده روی سطح دندان پاک نشود، لثه دچار التهاب و عفونت می شود و اگر مادر سابقه ابتلا به بیماری لثه به صورت درمان نشده را داشته باشد، شاهد شدید تر شدن و وخامت بیماری لثه خواهد بود. در چنین شرایطی دندانپزشک می تواند از طریق جرم گیری دندان، پلاک را از روی دندان پاک کند تا دوره بارداری به اتمام برسد و آسیب عمیق تری به دندان ها و لثه وارد نشود و مادر باردار نیز متحمل سختی نشود.
روش های مدیریت مشکلات دهان و دندان در بارداری
همانطور که اشاره شد در دوره بارداری ممکن است مشکلاتی در زمینه دهان و دندان برای یک مادر به وجود بیاید، اما چگونه می توان آنها را مدیریت نمود تا دوره بارداری به راحتی سپری شود؟ در ادامه به این موضوع پرداخته ایم:
-
نحوه درمان و مواجهه با عفونت و التهاب لثه در دوران بارداری
همانطور که گفته شد یکی از رایج ترین و شایع ترین مشکلات دهان و دندان در دوره بارداری، ابتلا به عفونت لثه است. در صورت به وجود آمدن چنین شرایطی در ابتدا به دندانپزشک خود مراجعه نمایید. معمولاً دندانپزشک با توصیه ها و راهکارهای خود به شما کمک می کند که تا به دنیا آمدن فرزندتان با روش های تخصصی، فضای دهان و دندان و لثه های خود را تمیز کنید و از مسواک مخصوص که بُرس نرمی دارد استفاده کنید تا ریسک تشدید التهاب لثه ها کاهش یابد. همچنین می توانید از یک خمیر دندان جرم گیر استفاده نمایید تا پلاک های دندانی را از بین ببرد. به یاد داشته باشید که استفاده مرتب از نخ دندان نقش بسیار ارزنده ای در جلوگیری و کاهش ابتلا به بیماری های لثه و عفونت آن دارد. پس روزانه حداقل یکبار از نخ دندان استفاده نمایید.
-
تومورهای دوران بارداری
تومورهای دوره بارداری نیز همانطور که گفتیم یکی از عارضه هایی است که ممکن است مادران باردار با آن مواجه شوند. هرچند این تومورهای غیرسرطانی اصلا ترسناک و نگران کننده نیستند، اما برای اطمینان می توانید به مطب دندانپزشکی مراجعه نمایید. هرچند بعد از زایمان این تومورها خود به خود از بین می روند اما اگر لازم باشد دندانپزشک می تواند آنها را تخلیه نماید.
-
درمان دندان درد در دوران بارداری
تجمع پلاک دندانی و ابتلا به بیماری های لثه می تواند زمینه ساز پوسیدگی دندان شود و دندان درد را به دنبال داشته باشد. هرچند درمان پوسیدگی دندان در دوره بارداری می تواند انجام شود و ریسک خاصی ندارد اما با رعایت چند نکته می توانید در خانه از دندان های خود در مقابل پوسیدگی محافظت کنید که مهم ترین آنها مسواک زدن مرتب و توجه به بهداشت دهان و دندان است. اما در صورتی که دندان درد داشتید می توانید راهکارهای زیر را البته در صورت مثبت بودن نظر دندانپزشک انجام دهید:
-
از قرص مسکن استفاده کنید
در صورتی که آستانه تحمل درد برای شما پایین است، می توانید با مصرف قرص مسکن مانند استامینوفن به طور موقتی دندان درد خود را تسکین دهید. البته به یاد داشته باشید که در دوره بارداری برای مصرف هر دارویی حتی ساده ترین داروها حتما باید با دندانپزشک خود مشورت نمایید. مثلا خوب است بدانید مصرف آسپرین و ایبوبروفن در دوره بارداری ممنوع است و تنها زمانی می توانید از این داروها استفاده نمایید که پزشک شما اجازه داده باشد.
-
دهان خود را با آب گرم و نمک بشویید
یکی از مهمترین عادت های روزانه هر فرد باید مسواک زدن و کشیدن نخ دندان به طور روزانه باشد. این اقدامات به ظاهر ساده می تواند از بروز مشکلات جدی دهان و دندان در همه افراد به ویژه زنان باردار جلوگیری نماید. پس لازم است بعد از هر وعده غذایی مسواک بزنید و دهان خود را با آب گرم بشویید. گرما همواره ساده ترین راه برای تسکین انواع درد است.. حتی شستن دهان با آب گرم نیز می تواند درد دندان و لثه را تا حدی کاهش دهد. همچنین اضافه کردن مقدار کمی نمک در هنگام شستشوی دهان می تواند علاوه بر تمیز کردن و ضد عفونی کردن فضای دهان، در کاهش درد موثر باشد.
-
از ترکیبات ضد عفونی بی حس کننده استفاده کنید
بعضی از دهان شویه ها و مواد ضدعفونی کننده موجود در داروخانه ها می تواند برای مدتی لثه را بی حس نموده و از این طریق درد لثه و دندان را کاهش دهد. یکی از این محصولات، بنزوکائین است که می توانید آن را به طور مستقیم روی دندان یا لثه ای که دچار التهاب شده است قرار دهید. البته باز هم یاد آوری میکنیم که زنان باردار برای استفاده از این نوع ضد عفونی کننده نیز باید یا پزشک خود مشورت نمایند تا از بی خطر بودن آن برای سلامت جنین مطمئن شوند. روغن میخک نیز یک درمان خانگی است که می تواند در کاهش درد دندان و تسکین آن موثر واقع شود.
-
از کمپرس سرد یا گرم استفاده کنید
یکی دیگر از راه هایی که می تواند برای درمان درد دندان کارآمد باشد، استفاده از کمپرس آب گرم یا سرد است. این راهکار می تواند به صورت موقتی درد شما را قطع یا آن را کاهش دهد. کافی است یک کیسه آب گرم یا حوله آب گرم را روی قسمتی از صورت خود که دندان درد دارید، بگذارید. پس از مدتی درد و یا ورم موجود در این ناحیه کاهش می یابد. استفاده از کمپرس یخ نیز می تواند کمک کننده باشد. چرا که یخ باعث بی حس شدن آن ناحیه می شود و از این طریق می تواند درد را قطع کند و یا آن را تا حد چشم گیری کاهش دهد. در صورتی که لثه پس از مسواک زدن دچار التهاب و درد شود، کمپرس یخ می تواند راهکار مناسبی باشد که بسیاری از دندانپزشکان نیز توصیه می کنند.
-
پیشگیری از مشکلات دهان و دندان در بارداری
از آنجاییکه همواره پیشگیری بهتر از درمان است و خانم های باردار در طول دوره بارداری با ممنوعیت های دارویی مواجه هستند، در این قسمت قصد داریم راهکارهایی را به شما معرفی کنیم تا بتوانید با استفاده از آنها از بروز مشکلات دهان و دندان در دوره بارداری پیشگیری نمایید.
-
رعایت بهداشت دهان و دندان
به عنوان اولین و اصلی ترین کاری که باید انجام دهید، رعایت بهداشت دهان و دندان را توصیه می کنیم که از بسیاری از مشکلات و بیماری های دهان و دندان و بروز عفونت های دندان جلوگیری می نماید. برنامه بهداشت فردی را در طول زندگی به ویژه دوره بارداری به طور جدی پیگیری نمایید تا دندان هایی سالم و دهانی خوشبو داشته باشید. به طور کلی توصیه می شود پس از هر وعده غذایی حتما مسواک بزنید و روزانه دوبار از نخ دندان استفاده نمایید.
-
اجتناب از مواد غذایی با قند بالا
خوردن شیرینی و کلیه مواد قندی، فضای دهان را اسیدی می کند. اسیدی شدن فضای دهان و بزاق، اصلی ترین عامل پوسیدگی دندان ها محسوب می شود. پس در دوره بارداری که دندان ها آسیب پذیرتر هستند، حتی الامکان از مصرف مواد قندی خودداری نمایید. در صورتی که میل شدید به شیرینی و مواد قندی دارید، حتما بلافاصله پس از مصرف مواد قندی دندان های خود را مسواک بزنید تا فضای دهان شما اسیدی باقی نماند.
-
چکاپ منظم و مراجعه به دندانپزشک
در دوره بارداری لازم است به طور مرتب به دندانپزشک خود مراجعه نمایید تا پزشک دندان های شما را معاینه نماید. در این صورت علاوه بر اینکه می توانید احتمال ابتلا به بیماری های دهان و دندان به ویژه عفونت ها را کاهش دهید، در صورت بروز مشکل به سرعت آن را رفع می کنید و با مشکلات جدی تر و پیچیده تر رو به رو نخواهید شد. به عنوان مثال در صورت آغاز پوسیدگی دندان، پزشک به سرعت شما را مطلع می سازد و با رعایت دقیق تر نکات بهداشتی و نهایتاً یک بار جرم گیری مشکل حل می شود و به درمان های عمیق تر مثل عصب کشی و درمان ریشه نیاز پیدا نمی کنید.
توصیه می شود در دوره بارداری باید مراقبت های ویژه ای را به عمل بیاورید تا بتوانید از خود و جنین به درستی محافظت نمایید و دوره بارداری را با سهولت به پایان برسانید. توجه داشته باشید که در صورت بروز موارد غیرعادی در دهان و دندان خود به سرعت به دندانپزشک مراجعه نمایید. درمان های به موقع دندانپزشکی می تواند از بروز مشکلات سخت تر و پیچیده تر جلوگیری نماید. -
هر روز دندان های خود را با خمیر دندان حاوی فلوراید و نخ دندان تمیز کنید
روزانه دو مرتبه دندان های خود را با مسواک نرم و خمیر دندان بشویید. از نخ دندان برای خارج کردن مواد غذایی جا مانده بین دندان ها استفاده نمایید و استفاده از دهان شویه را از یاد نبرید. در مورد دهانشویه حتما با دندانپزشک خود مشورت نمایید. استفاده مرتب از مسواک و نخ دندان می تواند خطر ابتلا به بیماری های لثه و پوسیدگی دندان ها را به طور چشم گیری کاهش دهد.
-
رژیم غذایی مناسبی داشته باشید
استفاده از مواد غذایی سالم و داشتن یک برنامه غذایی صحیح نه تنها به رشد و سلامت جنین شما کمک می کند، بلکه سلامتی دستگاه گوارش و دهان و دندان های شما را نیز تضمین می نماید. از سومین ماه تا ششمین ماه بارداری جنین در حال تکامل و شکل گیری است. لازم است در این دوران از مواد غذایی مانند کلسیم، پروتئین، ویتامین A و C و D استفاده نمایید. این مواد به سالم ماندن دندان ها و استخوان های مادر و جنین کمک زیادی می کند. کلسیم می تواند از پوک شدن دندان ها و استخوان های مادر و جنین جلوگیری نموده و آنها را استحکام بخشد. البته یادآوری می کنیم که برای مصرف هریک از این مواد غذایی و مقدار مصرف آنها حتما با پزشک خود مشورت نمایید.
-
در دوره بارداری کلسیم بیشتری مصرف نمایید
از آنجاییکه عامل اصلی سازنده استخوان ها و دندان، کلسیم است، در دوره بارداری به مقدار بیشتری از این ماده غذایی نیاز دارید. لازم است مصرف مواد لبنی را در برنامه غذایی روزانه خود قرار دهید. در این صورت دندان ها و استخوان های سالم تری خواهید داشت. همچنین تراکم استخوان های شما حفظ می شود و در سنین بالاتر دچار پوکی استخوان نخواهید شد. اصلی ترین منبع کلسیم می تواند مواد غذایی زیر باشد:
- شیر
- پنیر
- دوغ
- ماست
- شیر سویای غنی از کلسیم
جمع بندی نکات بهداشت دهان و دندان در بارداری
اگر بخواهیم نکات گفته شده در زمینه بهداشت دهان و دندان در دوره بارداری را جمع بندی نماییم، باید بگوییم موارد زیر در واقع اصلی ترین نکاتی هستند که یک مادر در دوره بارداری باید رعایت کند تا دندان های سالم تری داشته باشد و با مشکلات دهان و دندان در دوره بارداری مواجه نشود. همچنین جنین سالمی را به دنیا بیاورد و به زایمان زودرس و دیگر مسائلی که سلامت جنین را با خطر مواجه می سازد دچار نشود.
- روزانه دوبار دندان های خود را با خمیر دندان حاوی فلوراید مسواک کنید و از نخ دندان استفاده نمایید.
- با مشورت و هماهنگی با دندانپزشک خود از دهان شویه فاقد الکل استفاده نمایید.
- در صورتی که در هنگام صبح دچار حالت تهوع می شوید، دهان خود را با آب بشویید و یا مسواک بزنید. همچنین اگر خمیر دندان شما باعث ایجاد حالت تهوع می شود آن را عوض کنید و از دندانپرشک بخواهید خمیر دندان دیگری را به شما معرفی نماید. تهوع باعث اسیدی شدن فضای دهان و بزاق شما می شود و زمینه ساز پوسیدگی دندان ها و بیماریهای لثه است.
- به طور منظم به دندانپزشک مراجعه کنید و تحت نظر باشید تا در صورت بروز مشکل به سرعت آن را درمان نمایید. به یاد داشته باشید که تغییرات هورمونی می تواند شما را در معرض بروز مشکلات بیشتری قرار دهد که با چکاپ منظم می توانید از آنها آگاه شوید.
- در زمان مراجعه به پزشک حتما وضعیت بارداری و ماه بارداری خود را اطلاع دهید و همچنین در صورتی که دارو مصرف می کنید دندانپزشک خود را در جریان بگذارید.
- درمان های غیرضروری و زیبایی دندانپزشکی خود را به بعد از زایمان موکول کنید.
- بهتر است کلیه درمان های دندانپزشکی برای خانم های باردار در سه ماهه دوم بارداری انجام شود.
- رژیم غذای متعادلی داشته باشید و در مصرف غذاها و خوراکی های مختلف زیاده روی نکنید.
- مصرف شیرینی را در صورت امکان به حداقل برسانید و در صورت مصرف شیرینی حتما بلافاصله مسواک بزنید، چرا که خوردن شیرینی دهان شما را اسیدی می کند و زمینه ساز پوسیدگی دندان ها می شود.