پوسیدگی دندان یکی از شایع‌ترین بیماری‌های حال حاضر در سراسر دنیاست. در این مقاله، به تفصیل به انواع مختلف پوسیدگی دندان (Tooth decay) پرداخته و با رویکردی جامع، ابعاد مختلف این مشکل را مورد بررسی قرار می‌دهیم. از پوسیدگی‌های سطحی تا عمیق، شما را با علل، علائم و تأثیرات آنها بر دندان‌ها و سلامت کلی خود آشنا خواهیم کرد.
همچنین به روش‌های موثر پیشگیری از پوسیدگی دندان خواهیم پرداخت. از رعایت منظم بهداشت دهان تا تغذیه صحیح، اقداماتی را بیان کرده‌ایم که می‌توانند به شما در جلوگیری از پوسیدگی دندان کمک کنند.
اگر به حفظ سلامت دندان‌هایتان و جلوگیری از مشکلات پوسیدگی اهمیت می‌دهید، این مقاله از دکتر فاطمه لبافی برای شما اطلاعات ارزشمندی را فراهم کرده است.
پوسیدگی دندان چیست؟
سخت‌ترین لایه خارجی که محافظ دندان‌ها است، مینای دندان نام دارد. در صورت عدم رعایت بهداشت دهان و دندان، جرم و پلاک بر روی سطح دندان‌ها قرار می‌گیرد. اگر از مسواک زدن و نخ دندان کشیدن صحیح و منظم دوری کنید و پلاک‌های تشکیل شده در مدت زمان زیادی بر روی سطح دندان‌ها باقی بمانند، پوسیدگی دندان رخ می‌دهد.
معمولا پلاک تشکیل شده روی دندان، مملو از باکتری‌های پوسیدگی‌زا است. این باکتری‌ها از مواد غذایی و به خصوص کربوهیدرات برای تغذیه خود استفاده می‌کنند. اکثر این باکتری‌ها بعد از تغذیه از قندها، اسید تولید می‌کنند که همین اسید برای پوسیده شدن دندان کافی است.
پوسیدگی دندان چه افرادی را درگیر می‌کند؟
باید بدانید که پوسیدگی دندان تنها برای کودکان اتفاق نمی‌افتد و با افزایش سن و تغییرات ایجاد شده، امکان پوسیدگی دندان وجود خواهد داشت. یکی از عواملی که با افزایش سن، امکان بروز پوسیدگی دندان را بیشتر می‌کند، تحلیل لثه است. زمانی که بافت لثه از سطح دندان‌ها پایین‌تر می‌رود، ریشه‌های دندان بیشتر در معرض جرم و پلاک دندان قرار می‌گیرند. این نکته را هم در نظر داشته باشید که ساختار ریشه سریع‌تر از تاج دچار آسیب و پوسیدگی می‌شود.
همچنین تمایل زیاد برخی از خانم‌های باردار به شیرینی‌جات، می‌تواند دندان آنها را در معرض پوسیدگی قرار دهد. بسیاری از افراد سالمند، به علت بهداشت ضعیف دهان و دندان بسیار مستعد پوسیدگی دندان هستند و احتمالا تعدادی دندان پر کرده دارند. به مرور زمان مواد پرکننده دندان، ضعیف و شکننده می‌شوند که در نتیجه تجمع باکتری‌ها در شکاف بین آنها می‌تواند به دندان‌ها آسیب وارد نماید.
پوسیدگی دندان کودکان
مراقبت از دندان‌های کودکان و همچنین جلوگیری از پوسیدگی آنها اهمیت بسیار زیادی دارد. در صورتی که دندان‌های کودک شما زودتر از زمان تعیین شده از بین برود، احتمال دارد با حرکت دندان‌ها، جای رشد دندان‌های دائمی به خطر بیفتد. احتمال بروز پوسیدگی دندان کودکان در زمان رشد اولین دندان وجود دارد، بنابراین لازم است اطلاعات کافی را در این زمینه داشته باشید.
تغذیه مناسب و رعایت بهداشت دهان و دندان تاثیر زیادی بر کاهش بروز پوسیدگی دندان کودک شما دارد. اگر روی لثه کودک خود لکه‌های سفیدی را مشاهده کردید، سریعا به مطب دندانپزشکی مراجعه کنید. بهتر است مسواک زدن برای کودکتان را جدی بگیرید و چکاپ‌های دوره‌ای به مطب دندانپزشکی را فراموش نکنید.
علل پوسیدگی دندان
در زیر به علل پوسیدگی دندان اشاره شده است:
- با کاهش مواد معدنی دندان، احتمال بروز پوسیدگی دندان وجود دارد. همچنین مصرف غذاهای شیرین، چسبنده و نوشیدنی‌های شیرین بیش از اندازه، می‌تواند منجر به پوسیدگی دندان شوند.
- عدم رعایت بهداشت دهان و دندان به صورت منظم، نقش بسیار زیادی در ایجاد پوسیدگی دندان دارد.
- بزاق دهان به شستشوی قند و ذرات باقی مانده در دهان کمک می‌کند. گاهی اوقات به دلایل مختلفی مانند برخی بیماری‌ها و یا مصرف بعضی از داروها، خشکی دهان اتفاق می‌افتد که بروز پوسیدگی دندان را افزایش می‌دهد.
- دیابت نیز می‌تواند یکی دیگر از علل پوسیدگی دندان باشد.
- استعمال دخانیات و سیگار نیز می‌تواند احتمال بروز پوسیدگی دندان را افزایش دهد.
علل ایجاد پوسیدگی دندان در کودکان
برخی از علل ایجاد پوسیدگی دندان در کودکان، عبارت‌اند از:
- ژنتیک
- عدم رسیدگی و بهداشت دهانی کودک توسط والدین از زمان رشد اولین دندان شیری
- استفاده بیش از اندازه از شیشه شیر در طول شب
- کاهش بزاق در زمان خواب
- مصرف بیش از اندازه خوراکی‌های شیرین
علائم پوسیدگی دندان
پوسیدگی دندان در مراحل ابتدایی شاید نشانه‌ای به همراه نداشته باشد، اما با پیشرفت بیماری، علائم آن نیز قابل مشاهده خواهند شد. در زیر به برخی از علائم پوسیدگی دندان اشاره شده است:
- حساس شدن بیش از اندازه دندان‌ها
- احساس درد و ناراحتی در زمان غذا خوردن
- به وجود آمدن لکه‌های رنگی روی سطح دندان‌ها
- دندان درد بدون علت خاصی
- به وجود آمدن حفره و یا سوراخ‌های قابل دیدن در دندان‌ها
- احساس بو یا طعم بد در دهان
- مشاهده تورم در قسمتی از صورت
روش‌های تشخیص پوسیدگی دندان
روش های تشخیص پوسیدگی دندان عبارت‌اند از:
- معاینه دندانپزشک دندانپزشک با معاینه اولیه و بررسی وضعیت دندان‌ها، می‌تواند پوسیدگی دندان را تشخیص دهد. دندانپزشک با معاینه و لمس دندان‌ها به وجود حفره‌های دندانی پی می‌برد. اگر دندانپزشک تشخیص دهد که پوسیدگی در مراحل ابتدایی است، برای درمان می‌تواند از فلوراید کمک بگیرد.
گاهی ممکن است پوسیدگی روی دندان‌ها دیده نشود، اما قسمت بین دندانی دچار این مشکل شده باشد. در این شرایط، دندانپزشک می‌تواند از نخ دندان برای تشخیص وجود پوسیدگی استفاده کند. - عکس‌های رادیوگرافی زمانی که دندان دچار پوسیدگی عمیق شده باشد، به کمک معاینه اولیه قابل تشخیص نیست و از عکس‌های رادیوگرافی کمک گرفته می‌شود. در تصاویر رادیوگرافی، به راحتی می‌توان بافت پوسیده را از مینا و عاج سالم تشخیص داد. این نکته را هم در نظر داشته باشید که همیشه برای تشخیص پوسیدگی از این تصاویر استفاده نمی‌شود؛ گاهی دندانپزشک پوسیدگی را تشخیص داده و برای اینکه بفهمد آیا پوسیدگی به عصب رسیده یا نه، از این تصاویر کمک می‌گیرد.
- استفاده از دای تشخیص پوسیدگی دای آشکار ساز یکی دیگر از روش‌هایی است که می‌توان برای تشخیص پوسیدگی از آن استفاده کرد. البته این روش خیلی رایج نیست. در این روش دندانپزشک از یک ماده روی دندان استفاده کرده و پس از چند ثانیه آن را شست‌وشو می‌دهد. اگر قسمتی از دندان به رنگ قرمز باقی بماند، آن ناحیه دچار پوسیدگی شده است.
- استفاده از دیاگنودنت
- این دستگاه با تاباندن نور لیزر فلورسانس و ارائه یکسری نتایج، در تشخیص پوسیدگی به دندانپزشک کمک می‌کند. البته این روش خیلی در ایران کاربردی ندارد.
انواع پوسیدگی دندان
به طور کلی پوسیدگی دندان در سه دسته قرار داده می‌شود که در زیر به بررسی آنها می‌پردازیم:
-
پوسیدگی ریشه
زمانی که باکتری‌ها به قسمتی از ریشه دسترسی پیدا کنند، احتمال ایجاد پوسیدگی در این ناحیه وجود خواهد داشت. گاهی فقط ریشه دندان پوسیده شده و نیازی به ترمیم تاج نیست. در این شرایط، دندانپزشک از یک فلپ برای دسترسی به ریشه استفاده می‌کند تا ریشه را ترمیم کند.
-
پوسیدگی فیت و فیشورها
دندان‌های آسیاب بزرگ و کوچک معمولا از یکسری شیارهایی تشکیل شده‌اند. این شیارها محتمل‌ترین ناحیه برای شروع پوسیدگی دندان هستند. چرا که خیلی از اوقات، بهترین مسواک‌ها نیز نمی‌توانند این ناحیه را تمیز کنند. برای ترمیم آن ممکن است بسته به میزان پوسیدگی، از فلوراید تراپی یا روش پر کردن دندان کمک گرفته شود.
-
پوسیدگی بین دندان
این نوع پوسیدگی بر روی سطح صاف دندان‌ها ایجاد می‌شود. به دلیل اینکه گسترش این پوسیدگی، کند است، به راحتی درمان می‌شود. در مواقع بسیار زیادی درمان این پوسیدگی به کمک خمیر دندان، فلوراید و یا ژل انجام می‌شود. گاهی اوقات می‌توان با رعایت بهداشت و فلوراید تراپی، روند پوسیدگی را در این سطوح متوقف کرد.
زمان و سرعت ایجاد پوسیدگی دندان
پوسیده شدن دندان‌ها به صورت ناگهانی اتفاق نمی‌افتد، بلکه از بین رفتن مینای دندان به مرور زمان انجام می‌شود. پس از غذا خوردن، میکروب‌های موجود در دهان با دریافت مواد قندی، آنها را به اسید تبدیل می‌کنند. این حالت به تدریج به شرایط اولیه خود برمی‌گردد. با هر بار غذا خوردن، محیط دهان تا حدودی اسیدی خواهد شد و اگر پلاک‌های تشکیل شده به کمک مسواک و نخ دندان از بین نروند، به تدریج دندان دچار پوسیدگی خواهد شد.
قسمت‌های شایع پوسیدگی دندان
بروز پوسیدگی دندان در تمام قسمت‌های دندان یکسان نیست. برخی از سطح‌های دندان بیشتر از بقیه قسمت‌ها دچار پوسیدگی می‌شوند که عبارت‌اند از:
- شیارهای سطح جونده شیارهای دندان می‌توانند محل مناسبی برای رشد و فعالیت باکتری‌ها باشند، به همین جهت پوسیدگی در این قسمت‌ها بسیار شایع‌تر است. معمولا پوسیدگی در دندان‌های آسیا بیشتر اتفاق می‌افتد.
- سطوح بین دندان‌ها مسواک به سطوح بین دندانی دسترسی ندارد، بنابراین این قسمت‌ها می‌توانند مستعد پوسیدگی دندان باشند.
- قسمت اتصال لثه با دندان معمولا این قسمت برای تجمع باکتری‌ها محل مناسبی است، بنابراین می تواند یکی از قسمت‌های مستعد پوسیدگی دندان باشد.
روش‌های درمان پوسیدگی دندان
با توجه به نوع و شدت پوسیدگی دندان، روش‌های متفاوتی برای درمان آن وجود دارد که در زیر به بررسی آنها می‌پردازیم:
-
پر کردن دندان
اگر پوسیدگی دندان، گسترش زیادی پیدا نکرده باشد، دندانپزشک می‌تواند با پر کردن دندان به درمان آن بپردازد. در این روش، دندانپزشک به کمک فرز، قسمت پوسیده دندان را برمی‌دارد و به کمک مواد ترمیم مخصوص، جای آن را پر می‌کند.
-
روکش
زمانی که پوسیدگی ساختار زیادی از دندان را از بین برده باشد، دندانپزشک می‌تواند از روکش دندان استفاده نماید. برای این کار با برداشتن قسمت آسیب دیده، دندان را ترمیم کرده و روکش را در محل مورد نظر قرار می‌دهد. روکش‌ها جنس‌های متفاوتی دارند که دندانپزشک با در نظر گرفتن شرایط بیمار بهترین نوع را انتخاب می‌کند.
-
عصب کشی
زمانی که پوسیدگی دندان به قدری گسترش یابد که به ریشه دندان برسد، برای درمان از روش عصب کشی استفاده می‌شود. در این روش دندانپزشک ابتدا با برداشتن بافت پوسیده و ضعیف شده دندان، دسترسی مستقیمی به کانال ریشه ایجاد می‌کند. سپس با استفاده از ابزارهای مخصوص، عصب دندان را خارج کرده و کانال ریشه را پر می‌کند. اگر دندان قابل مشاهده باشد و بر زیبایی تاثیر داشته باشد، از روکش دندان نیز استفاده می‌شود.
-
کشیدن دندان
گاهی اوقات پوسیدگی دندان به قدری پیش می‌رود که دندانپزشک مجبور به کشیدن دندان می‌شود. زمانی که دندانی کشیده می‌شود، جای خالی آن علاوه بر تحت تاثیر قرار دادن زیبایی، اثرات مخربی بر سلامت دهان و دندان دارد. بنابراین باید هر چه زودتر جای خالی آن پر شود. برای جایگزینی دندان از دست رفته، راه‌های متفاوتی وجود دارد که امروزه ایمپلنت دندان شایع‌تر است.
-
فلوراید تراپی
یکی از روش‌های غیر تهاجمی درمان پوسیدگی دندان، استفاده از فلوراید است. در این روش با استفاده از غلظت بالای فلوراید، پوسیدگیهایی که گسترش زیادی پیدا نکرده‌اند را می‌توان متوقف و روند آنها را معکوس کرد.
درمان‌های خانگی پوسیدگی دندان
در کنار رعایت بهداشت دهان و دندان به صورت منظم، برخی درمان‌های خانگی می‌توانند برای تقویت مینای دندان و کاهش پوسیدگی دندان موثر باشند. در زیر شما را با برخی از درمان‌های خانگی کاهش پوسیدگی دندان، آشنا می‌کنیم:
- ژل آلوئه ورا ژل آلوئه ورا می‌تواند مانع از فعالیت باکتری‌های ایجاد کننده حفره دهانی شود و بدین ترتیب در تقویت مینای دندان موثر است.
- روغن نارگیل یا کنجد استفاده از روغن نارگیل و یا روغن کنجد می‌تواند به کاهش پلاک‌های دندانی کمک کند. همچنین این دهانشویه مانعی برای فعالیت باکتری‌های ایجاد کننده حفره دندانی است.
- مصرف ویتامین D ویتامین D نقش موثری برای تقویت مینای دندان دارد.
عوارض عدم درمان پوسیدگی دندان
اگر دندان شما دچار پوسیدگی شد و برای درمان آن اقدام نکنید، عوارضی برایتان ایجاد خواهد شد که در زیر آنها را بیان کرده‌ایم:
- در صورتی که برای درمان دندان پوسیده سهل انگاری کنید، درد و ناراحتی مداومی برایتان ایجاد خواهد شد.
- ممکن است در اثر گسترش عفونت دندان، آبسه و تورم در قسمتی از دهان ایجاد شود. گاهی اوقات امکان ورود این عفونت به جریان خون وجود دارد که می‌تواند برای فرد خطرناک باشد.
- در غذا خوردن مشکلاتی برای فرد ایجاد می‌شود.
- در صورتی پوسیدگی دندان ترمیم نشود، احتمال از دست رفتن آن وجود دارد.
پیشگیری از پوسیدگی دندان
برای پیشگیری از بروز پوسیدگی دندان باید به برخی از مراقبت‌های لازم توجه داشته باشید که در زیر به آ ها اشاره شده است:
- حداقل ۲ بار در روز از مسواک استفاده نمایید.
- با استفاده از نخ دندان اجازه باقی ماندن جرم و پلاک در بین دندان‌های خود را ندهید.
- برای چکاپ دندان‌های خود، مراجعه مکرر به مطب دندانپزشکی داشته باشید و در صورت لزوم از روش‌های تقویت مینای دندان مانند فلوراید تراپی و فیشور سیلانت تراپی، استفاده نمایید.
- مصرف غذاهای شیرین و چسبنده را به حداقل برسانید و بعد از مصرف آنها، مسواک بزنید و دهان خود را بشویید.
- رژیم غذایی مناسب و سالمی را دنبال نمایید. مصرف غذاهای چسبنده می‌تواند احتمال بروز پوسیدگی دندان را افزایش دهد.
سوالات متداول
-
آیا استفاده از دهانشویه برای درمان پوسیدگی دندان، موثر است؟
دهانشویه بیشتر نقش پیشگیرانه در پوسیدگی دندان دارد. به همین دلیل استفاده از آن برای درمان زیاد پاسخگو نخواهد بود.
-
چه مواردی می‌توانند احتمال بروز پوسیدگی دندان را افزایش دهند؟
برخی موارد مانند موقعیت دندان، برخی از غذاها و نوشیدنی‌های خاص، مصرف بیش از اندازه شیرینی‌جات، سن، خشکی دهان و پر کردگی زیاد دندان‌ها، احتمال بروز پوسیدگی دندان‌ها را افزایش می‌دهند.
-
آیا پوسیدگی دندان مسری است؟
مسری بودن این بیماری همانند بیماری‌هایی مثل سرماخوردگی نیست. اما با بوسیدن و غذا خوردن از یک قاشق مشترک احتمال ایجاد پوسیدگی افزایش پیدا می‌کند.