جرم و پلاک دندان چیست؟ | انواع جرم روی دندان + عوارض

شاید برای شما نیز پیش آمده باشد که با نگاه کردن به دندان‌های خود در آینه متوجه وجود لایه‌های چسبناکی به رنگ سفید یا زرد و یا لکه‌های قهوه‌ای و سیاه بر روی آنها شده باشید.
این بافت‌ها همان پلاک و جرم دندان هستند که بر اثر مواردی مانند عدم رعایت بهداشت دهان و دندان به وجود می‌آیند.
آیا می‌دانید جرم و پلاک چه چیزی هستند و چگونه تشکیل می‌شوند؟ آیا می‌دانید ارتباط بین جرم و پوسیدگی دندان چیست؟
چگونه می‌توان از ایجاد آن پیشگیری کرد و یا آن را درمان نمود؟ در صورتی که جرم و پلاک بر روی دندان‌ها باقی بماند چه عوارضی را ایجاد خواهد کرد؟
این مطلب را به ارائه اطلاعات لازم و کامل درباره جرم دندان و بیان ارتباط آن با مشکلات شایعی مانند پوسیدگی و خراب شدن آنها و همچنین عفونت لثه اختصاص داده‌ایم. با دانستن این اطلاعات می‌توانید در اسرع وقت دندان‌ها و لثه‌های خود را از ابتلا به مشکلات شدیدتر نجات دهید. همچنین در هزینه‌های درمانی خود صرفه جویی خواهید کرد.
پس با دکتر فاطمه لبافی همراه باشید.

پادکست آشنایی با جرم و پلاک دندان

جرم دندان چیست؟

جرم دندان رسوب سخت شده‌ای است که بر روی دندان‌ها و زیر لثه‌ها تشکیل می‌شود. باکتری‌ها به طور طبیعی درون دهان وجود دارند و زمانی که با ذرات مواد غذایی مخلوط می‌شوند یک لایه چسبنده به نام پلاک تشکیل می‌دهند.
در صورتی که این پلاک بر روی دندان‌ها باقی بماند، به مرور زمان سفت شده، تغییر رنگ داده و به صورت جرم در می‌آید که می تواند سلامت دندان‌ها و لثه‌ها را به خطر می‌اندازد. باکتری‌ها با تجمع و رشد بر روی سطح دندان‌ها، مینای آنها را از بین می‌برند و منجر به پوسیدگی می‌شوند.
جرم معمولاً به رنگ زرد و یا قهوه‌ای است که باعث تغییر رنگ دندان‌ها شده و ظاهر زیبای آنها را از بین می‌برد.

پلاک دندان چیست؟

پلاک دندانی لایه نرم و چسبناکی است که در طول روز روی دندان‌ها و زیر لثه‌ها ایجاد می‌شود و حاوی تعداد بسیار زیادی باکتری است.
با مصرف کربوهیدرات‌ها، غذاها و نوشیدنی‌های شیرین، باکتری‌ها از قند موجود در آنها تغذیه می‌کنند و در این فرایند بر اثر فعالیت‌هایی که انجام می‌دهند، اسید تولید می‌کنند.
این اسیدها باعث فرسایش مینای دندان شده و می‌توانند مشکلاتی مانند التهاب لثه، حفره و سایر اشکال پوسیدگی را ایجاد کنند.
پلاک اغلب به رنگ سفید و یا به صورت زرد کم رنگ مشاهده می‌شود.
دندانپزشک می‌تواند با استفاده از یک آینه کوچک در حین معاینه دهان، پلاک را روی دندان‌ها تشخیص دهد.

جرم و پلاک دندان چگونه به وجود می‌آیند؟

پلاک بر اثر مخلوط شدن باکتری‌های دهان با بزاق و مواد معدنی موجود در آن و تغذیه از ذرات مواد غذایی تشکیل می‌شود. پلاک‌ها به صورت لایه‌های نرم و چسبنده‌ای هستند که با مسواک زدن و نخ دندان، از روی دندان‌ها حذف می‌شوند.
با باقی ماندن این ماده بر روی دندان، به مرور زمان سخت شده و تبدیل به جرم می‌شود.

علائم جرم دندان

مشاهده علائم زیر می‌تواند نشان دهنده وجود جرم دندان باشد:

1. 1. تغییر رنگ دندان‌ها

      مشاهده لکه‌های سفید، زرد و یا تیره روی دندان می‌تواند نشانه‌ای از وجود جرم روی دندان باشد. البته مشاهده چنین لکه‌هایی همیشه به معنی حضور جرم روی دندان نیست.

   2. بوی بد دهان

جرم دندان و بوی بد دهان باهم ارتباط مستقیمی دارند. بوی بد دهان به ویژه زمانی که مدت زیادی از تشکیل جرم بر روی دندان‌ها گذشته باشد، بدتر خواهد بود. چرا که تعداد جرم‌های دندانی بیشتر خواهند شد.

1. تغییر رنگ و حساسیت لثه

   مشاهده قرمزی، تورم و حساسیت در لثه می‌تواند یکی از علائم وجود جرم دندانی باشد. اغلب پس از مسواک زدن خونریزی اتفاق می‌افتد.

تفاوت جرم و پلاک دندان

در ادامه برخی از تفاوت‌های پلاک و جرم را بیان کرده‌ایم:

تفاوت جرم و پوسیدگی دندان

چه تفاوتی بین جرم و پوسیدگی هست؟ کدام یک اول تشکیل می‌شود؟ آیا یکی باعث ایجاد دیگری می‌شود؟ در ادامه تفاوت‌های این دو مورد را بررسی کرده‌ایم.
لایه‌ها و لکه‌هایی به رنگ زرد و قهوه‌ای که بر روی سطح دندان‌ها و در امتداد خط لثه خود مشاهده می‌کنید، جرم‌ هستند.
جرم‌ها حاوی مقدار بسیار زیادی باکتری هستند که از مواد معدنی و قندهای موجود در مواد غذایی که مصرف می‌کنید، تغذیه می‌کنند و بر اثر فعالیت آنها اسید تولید می‌شود.
در طول این مدت فرد تنها علائمی مانند بد رنگ و لکه‌دار شدن دندان‌ها و بوی بد دهان را مشاهده می‌کند.
اسیدهای تولید شده، لایه محافظ دندان یعنی مینای آن را تحت تأثیر قرار می‌دهند و آن را از بین می‌برند.
در واقع می‌توان این فرایند را فرایند پوسیدگی دندان نامید. این یعنی در ادامه فعالیت باکتری‌های جرم دندانی، پوسیدگی به وجود می‌آید.
عاج ساختار اصلی حمایت کننده دندان است. بر اساس تحقیقات اخیر، اسید مواد معدنی موجود در ساختارهای مختلف عاج را با سرعت‌های متفاوتی حل می‌کند.
در داخل عاج دهانه‌های کوچکی وجود دارند که به اعصاب دندان منتهی می‌شوند.
اگر دندان‌ها شروع به پوسیدگی کنند، این منافذ ممکن است نمایان شوند و منجر به عفونت و درد گردند. به همین دلیل است که پیشگیری از پوسیدگی بسیار مهم است و توصیه می‌شود که از باقی ماندن جرم‌ها بر روی دندان‌ها پیشگیری کنید.
با انجام اقدامات و درمان‌های لازم آنها را از بین ببرید.

چگونه بفهمیم جرم به پوسیدگی تبدیل شده است؟

تأثیری که جرم بر روی دندان‌ها می‌گذارد معمولا به صورت بد رنگ شدن آنها و همچنین ایجاد بوی بد دهان است.
اما زمانی که منجر به پوسیدگی می‌شود، در ابتدا بدون علائم است اما به مرور علائمی را به وجود می‌آورد که در ادامه آنها را بیان کرده‌ایم:

1. تغییر رنگ سطح دندان به رنگ قهوه‌ای یا سیاه
2. ایجاد حفره‌ها و سوراخ‌های قابل مشاهده
3. حساس شدن دندان‌ها
4. درد جزئی یا زیاد هنگام خوردن غذاهای شیرین، گرم یا سرد
5. درد هنگام گاز گرفتن و جویدن غذا
6. دردی که خود به خود ایجاد می‌شود.
7. دندان درد مداوم

عوارض و خطرات ناشی از جرم دندان

جرم می‌تواند منجر به عوارض زیر شود:

1. بوی بد دهان

   پلاک و رسوب جرم می‌تواند بوی نفس و دهان را بد کند. به این مشکل هالیتوز گفته می‌شود.

2. التهاب لثه

   از عوارض جرم دندانی، قرمزی یا ملتهب شدن لثه‌ها است. التهاب لثه را با مشاهده قرمزی آن و یا با خونریزی لثه هنگام مسواک زدن و یا نخ دندان کشیدن، متوجه می‌شوید.
   این مشکل در صورتی که به موقع درمان نشود، پیشرفت می‌کند و به شکل جدی‌تری از بیماری لثه به نام پریودنتیت تبدیل می‌شود.

3. عقب رفتن لثه

   عقب‌رفتگی لثه نیز یکی از علائم شروع بیماری پریودنتال است. بر اثر این بیماری لثه‌ها شروع به عقب رفتن از روی دندان‌ می‌کنند و باعث می‌شود که ریشه آن در معرض دید قرار بگیرد. همچنین باعث می‌شود که باکتری‌ها به راحتی وارد شکاف بین لثه‌ها و دندان‌ها شوند.

4. از دست دادن دندان

   درمان نکردن جرم، می‌تواند منجر به ایجاد بیماری لثه گردد که در نهایت در صورت تشدید این بیماری احتمال از دست دادن یک یا چند دندان وجود خواهد داشت.

5. پوسیدگی دندان

   پلاک دندان از هزاران باکتری تشکیل شده است. باکتری‌ها موجودات زنده‌ای هستند، یعنی هر چه می‌خورند باید دفع کنند.
   مشکل این است که باکتری‌ها مواد زائد اسیدی را دفع می‌کنند که می‌توانند منجر به فرسایش مینای دندان شوند.
   به سادگی می‌توان گفت که پوسیدگی‌ها به این ترتیب شکل می‌گیرند. تجمع پلاک بیشتر در یک ناحیه به معنای تجمع تعداد باکتری بیشتر در یک ناحیه است که خطر پوسیدگی آن قسمت را به شدت افزایش می‌دهد.
   علاوه بر این اسیدهای تولید شده توسط باکتری‌ها همچنین می‌توانند pH بزاق دهان را کاهش دهند و باعث اسیدی شدن آن شوند.
   بزاق اسیدی با افزایش سرعت فرسایش و جلوگیری از تمیز کردن مناسب دهان، خطر پوسیدگی دندان را افزایش می‌دهد.

6. از دست دادن دندان

   درمان نکردن جرم، می‌تواند منجر به ایجاد بیماری لثه گردد که در نهایت در صورت تشدید این بیماری احتمال از دست دادن یک یا چند دندان وجود خواهد داشت. معمولا در چنین مواقعی، دندان یا خیلی پوسیده و یا خیلی شل می‌شود.

7. تجزیه استخوان نگهدارنده دندان

   پلاک و جرم همچنین می‌توانند در زیر لثه روی ریشه دندان ایجاد شوند و علاوه بر پوسیدگی ریشه دندان، استخوان‌های نگهدارنده آن را نیز تحلیل کنند.

8. بیماری‌های قلبی و عروقی

   باکتری‌ها و عفونت‌های لثه و دندان جذب خون شده و به سایر قسمت‌های بدن فرستاده می‌شوند. یکی از مشکلاتی که ممکن است بیماری لثه در به وجود آمدن آن نقش داشته باشد، بیماری‌های قلبی و عروقی است.
   لازم به ذکر است که این عارضه شایع نیست و در برخی موارد ممکن است افرادی که از قبل به بیماری‌های قلبی و عروقی دچار بوده‌اند را تحت تاثیر قرار دهد.

9. تغییر رنگ دندان

   تجمع جرم و پلاک بر روی دندان باعث بد رنگ و لکه دار شدن دندان‌ها می‌شود و ظاهر نامطلوبی را به وجود می‌آورد.

10. آبسه لثه و دندان

    عفونی شدن دندان و لثه می‌تواند منجر به تشکیل آبسه دندان و لثه شود.

انواع جرم روی دندان‌ها

به طور کلی ۲ نوع جرم دندانی داریم که در ادامه توضیحاتی را نیز درباره هریک بیان کرده‌ایم:

1. جرم فوق لثه‌ای

   به طور کلی جرم در سطح دندان‌ها یافت می‌شود.
   بیوفیلم فوق لثه پلاکی است که در امتداد خط لثه ایجاد می‌شود. اگرچه بیوفیلم فوق لثه‌ای می‌تواند در هر نقطه از سطح دندان تشکیل شود، اما عموماً روی سطوح جونده دندان آسیاب، بین دندان‌ها و در امتداد خط لثه ایجاد می‌شود.
   این نوع پلاک معمولاً ۴ تا ۱۲ ساعت پس از مسواک زدن ایجاد می‌شود؛ به همین دلیل است که مسواک زدن دو بار در روز بسیار مهم است.
   پلاک فوق لثه‌ای هوازی است؛ به این معنی که برای زنده ماندن به اکسیژن نیاز دارد و در امتداد خط لثه باقی می‌ماند. در صورتی که این پلاک از بین نرود، به جرم فوق لثه‌ای تبدیل می‌شود.

2. جرم زیر لثه‌ای

   بیوفیلم زیر لثه‌ای می‌تواند در مواردی ایجاد شود که پلاک فوق لثه برداشته نشود و باکتری به سمت زیر لثه مهاجرت کند. این شکل از جرم در زیر خط لثه ایجاد می‌شود و بی‌هوازی است. به این معنی که برای زنده ماندن نیازی به اکسیژن ندارد.
   در واقع، باکتری‌های بی‌هوازی در مکان‌هایی که اکسیژن وجود ندارد رشد می‌کنند؛ به همین دلیل است که این باکتری در زیر لثه‌ها زنده می‌مانند و به رشد خود ادامه می‌دهند.

از بین بردن جرم پشت دندان

تشکیل پلاک روی دندان اجتناب ناپذیر است. این به این دلیل است که باکتری‌هایی که در دهان زندگی می‌کنند از تمام مواد غذایی که می‌خوریم برای رشد و نمو استفاده می‌کنند.
علاوه بر این، محیط گرم و مرطوب دهان محیط مناسبی را برای رشد و نمو باکتری‌ها و پلاک ایجاد می‌کند.
گرچه با رعایت بهداشت دهان و دندان می‌توان تا حدود زیادی از تبدیل پلاک به جرم پیشگیری کرد، در بخش‌هایی مانند پشت دندان‌ها که امکان دسترسی به آنها و تمیز کردن کامل سطح آنها با مسواک دشوار است، همواره احتمال باقی ماندن پلاک و سخت و تبدیل شدن آن به جرم وجود دارد.
در این شرایط این سوال پیش می‌آید که چگونه جرم پشت دندان را از بین ببریم؟
بهترین و مناسب‌ترین راه برای از بین بردن جرم پشت دندان، جرم گیری پشت دندان توسط دندانپزشک است. توصیه می‌شود که سعی نکنید آن را با استفاده از روش‌های سنتی و خانگی مانند سرکه و یا جوش شیرین از بین ببرید؛ زیرا این مواد نه تنها تأثیر خوبی بر حذف آن ندارند، بلکه بر اثر استفاده مکرر می‌توانند به مینای دندان آسیب برسانند.

ارتباط جرم با درد دندان و لثه

پلاک و جرم دندان حاوی باکتری‌هایی هستند که از ذرات مواد غذایی و قندهای موجود در آنها تغذیه کرده و اسید تولید می‌کنند.
پوسیدگی‌ها زمانی به وجود می‌آیند که اسیدهای تولید شده باعث خراب شدن مینای دندان که لایه محافظ آن است، می‌شوند.
بدن وجود این مشکلات را با درد نشان می‌دهد. اما پوسیدگی تنها دلیل درد دندان نیست. بیماری پریودنتال (لثه) می‌تواند واکنش‌های مشابهی را ایجاد کند.
باکتری‌هایی که در پلاک و جرم دندانی زندگی می‌کنند، لثه‌ها را نیز آلوده می‌کنند.
این اتفاق بافت لثه را ضعیف می‌کند و می‌تواند باعث عقب رفتن آنها از روی دندان‌ها و نمایان شدن ریشه آنها شود.
در نتیجه ممکن است دندان‌ها به طور دردناکی به غذاهای سرد یا گرم حساس شوند.

درمان جرم دندان

جرم سخت شده را نمی‌توان با مسواک زدن از بین برد و دندانپزشک باید درمان لازم برای حذف آن را انجام دهد. تمیز کردن حرفه‌ای و در واقع جرم گیری دندان می‌تواند با برداشتن جرم دندان، تمام یا اکثر جرم روی دندان را حذف کند.
اگر جرم به داخل یا زیر خط لثه رسیده باشد، دندانپزشک از یک ابزار دستی به نام کورت استفاده می‌کند که دارای یک قلاب کوچک در انتهای آن است تا پلاک سخت شده و جرم سخت دندان را از اطراف خط لثه خراش داده و با دقت پاک کند.
پس از جرم گیری، دندانپزشک ممکن است مناطقی مانند روی سطوح ریشه و زیر لثه را در فرایندی به نام روت پلنینگ تمیز کند.
ابزارهای اولتراسونیک نیز وجود دارند که می‌توانند برای از بین بردن جرم مورد استفاده قرار بگیرند.
اگر جرم دندانی زیاد باشد، ممکن است درمان و رسیدگی به آن به بیش از یک جلسه مراجعه به مطب نیاز داشته باشد.
احتمال دردناک شدن لثه و حساس شدن دندان‌ها به مدت چند روز پس از انجام این درمان وجود دارد.

عکس جرم دندان

این عنوان به زودی به روز رسانی خواهد شد.

عکس پلاک دندان

این عنوان به زودی به روز رسانی خواهد شد.

سؤالات متداول

1. آیا می‌توان جرم دندان را با روش‌های سنتی از بین برد؟

   برخی افراد برای از بین بردن جرم دندان‌های خود از روش‌هایی مانند مسواک زدن با جوش شیرین، استفاده از پوست پرتقال، شستشوی دندان‌ها با سرکه و سایر روش‌های سنتی استفاده می‌کنند.
   استفاده زیاد از این روش‌های سنتی و خانگی به این دلیل که خاصیت سایندگی دارند و یا اسیدی هستند، احتمال آسیب رساندن به دندان‌ها را بالا می‌برد.
   جرم ماده سختی است که تنها با درمان جرم گیری می‌توان آن را کامل و بدون آسیب رساندن به دندان‌ها و لثه‌ها از بین برد. استفاده از خمیر دندان ضد جرم بیشتر برای پیشگیری از تشکیل جرم موثر است. علاوه بر این، توصیه شده است برای درمان جرم به دندانپزشک مراجعه کنید.

2. جرم دندان‌ها در چه بخش‌هایی از دهان تشکیل می‌شوند؟

   جرم می‌تواند بر روی تاج دندان، اطراف خط لثه و یا زیر لثه و در واقع بر روی ریشه دندان تشکیل شود.

3. آیا خمیر دندان ضد جرم مؤثر است؟

   این خمیر دندان‌ها نه تنها برای از بین بردن پلاک، بلکه برای پیشگیری از پوسیدگی، ایجاد بیماری‌های پریودنتال و بوی بد دهان نیز مؤثر هستند. اما جرم را نمی‌توان با استفاده از آنها از بین برد.

4. آیا جرم دندان باعث بوی بد دهان می‌شود؟

   از شایع‌ترین علل ایجاد بوی بد دهان، پلاک و جرم‌ هستند.
   مسواک زدن صحیح، نخ دندان کشیدن و استفاده از دهانشویه می‌تواند به کاهش بوی بد دهان کمک کند. (توجه داشته باشید که مناسب‌ترین درمان برای از بین بردن بوی بد دهان ناشی از جرم، از بین بردن کامل آن با جرم گیری توسط دندانپزشک است.)

5. علت جرم سفید دندان چیست؟

   جرم در ابتدای تشکیل می‌تواند به رنگ سفید باشد. اما اغلب به رنگ زرد یا زرد مایل به قهوه‌ای و قهوه‌ای مشاهده می‌شوند.

6. علت جرم سیاه دندان چیست؟

   جرم بافتی است که رنگ مواد غذایی و نوشیدنی‌ها را به خود جذب می‌کند و می‌تواند به مرور زمان سیاه شود. جرم سیاه دندان می‌تواند نشان دهنده پوسیده شدن آن نیز باشد.

7. چگونه می‌توان جرم دندان جلو را از بین برد؟

   به طور کلی بهترین و صحیح‌ترین روش درمانی برای از بین بردن انواع جرم های دندانی، جرم گیری توسط دندانپزشک است.

8. آیا جرم دندان باعث پوسیدگی می‌شود؟

   بله. فعالیت باکتری‌های جرم در نهایت منجر به پوسیده شدن دندان می‌شود؟