یکی از ارگانهای شایع برای سرطانی شدن، دهان است. در این سالها به دلایل مختلف، این سرطان دهان شیوع بیشتری پیدا کرده است. سرطان دهان (Oral cancer) در صورتی که به موقع تشخیص داده شود، میتواند راحتتر درمان و حتی ریشه کن شود. اما در صورتی که دیر تشخیص داده شود، ممکن است سایر ارگانها را نیز درگیر کرده و جان فرد را به خطر اندازد.
این بیماری چه علائمی دارد؟
آیا هر تودهای که در دهان وجود داشته باشد، سرطانی است؟
با چه روشهایی میتوان سرطان دهان را درمان کرد؟
دکتر فاطمه لبافی در این مقاله اطلاعات کاملی درباره سرطان دهان و نحوه درمان آن ارائه کرده است. شما عزیزان میتوانید با مطالعه این مقاله، بیشتر با علائم این بیماری آشنا شده و در صورت مشاهده مورد مشکوک، برای تشخیص زودهنگام به مطب مراجعه کنید.
سرطان دهان چیست؟
زمانی که سلولهای بدن از رشد و تکثیر طبیعی خارج شوند، ممکن است سبب سرطان شوند. زمانی که سلولهای بافتهای مختلف دهان مثل زبان، لب، گونه و غیره دچار این مشکل شوند، گفته میشود فرد به سرطان دهان مبتلا شده است. در کل جمعیت دنیا، سرطان دهان شانزدهمین سرطان شایع شناخته میشود. این سرطان، هجدهمین سرطان شایع در زنان و یازدهمین سرطان شایع در مردان است. این نشان میدهد شیوع سرطان دهان در آقایان بیشتر است.
چه افرادی به سرطان دهان مبتلا میشوند؟
سرطان دهان ممکن است به دلایل مختلف در افراد مختلف بروز پیدا کند. اما افرادی که در ادامه بیان میکنیم، در ریسک بالاتری برای ابتلا به این بیمار قرار دارند:
- افراد بالای ۴۰ سال معمولا به نسبت افراد با سن کمتر، در ریسک بالاتری برای ابتلا به این سرطان قرار دارند.
- مردان معمولا به نسبت زنان، بیشتر به این سرطان دچار میشوند.
- افراد سیگاری و در کل همه افرادی که دخانیات استعمال میکنند، در ریسک بالاتری نسبت به یک فرد عادی برای ابتلا به سرطان دهان قرار دارند.
- افرادی که از مشروبات الکلی استفاده میکنند، احتمال سرطانی شدن بافت دهانشان بیشتر است.
- افرادی که به هر دلیلی مثل نامرتب بودن دندانها، بافت دهانشان در معرض آسیب مکرر قرار دارد، در ریسک بالاتری قرار دارند.
دلایل بروز سرطان دهان
در صورت جهش DNA و رشد غیرطبیعی سلول، احتمال بروز سرطان وجود دارد. در ادامه به دلایل بروز سرطان دهان اشاره شده است:
- استعمال دخانیات استفاده از هر نوعی از تنباکو، سیگار و مشروبات الکلی میتواند زمینه ساز بروز سرطان دهان باشد.
- سن احتمال ایجاد سرطان دهان با افزایش سن بیشتر میشود.
- قرار گرفتن در معرض خورشید پرتوهای منتشر شده از خورشید با افزایش احتمال سوختگی لبها میتوانند دلیلی بر بروز سرطانهای دهان باشند. به همین جهت قرار گرفتن بیش از اندازه در معرض آفتاب به خصوص در سنین جوانی خطرناک است.
- جنسیت احتمال بروز سرطان دهان در مردان دو برابر زنان است.
- ژنتیک وجود سابقه سرطان دهان در خانواده می تواند سبب انتقال این بیماری به نسل های آینده باشد.
- برخی از ویروسها ویروس پاپیلومای انسانی و اپشتین بار از جمله ویروسهایی هستند که میتوانند ریسک ابتلا به سرطان دهان را افزایش دهند.
علائم سرطان دهان
سرطان دهان دارای نشانهها و علائمی است که در صورت مشاهده هر کدام از آنها باید سریعا به کلینیک دندانپزشکی مراجعه نمایید. در زیر به شایعترین علائم این بیماری اشاره شده است:
- زخمهای دهان و دندانی که معمولا به صورت مکرر ایجاد میشوند.
- درد در زمان بلعیدن غذا و یا آب دهان
- درد در ناحیه گردن و گوش
- لق شدن و افتادن دندانها بدون دلیل
- درد فک
- خونریزیهای بی دلیل دهان
- کاهش وزن شدید
- گلو درد شدید و تغییر صدا
- بیحسی ناحیه صورت
- مشاهده لکههای سفید و قرمز در بافتهای دهان
- مشاهده توده در قسمتی از دهان
انواع سرطان دهان
با در نظر گرفتن نوع سلول، سرطان دهان دارای چند تقسیم بندی است که در زیر به بررسی آنها میپردازیم:
-
آدنوکارسینوما
این نوع سرطان در داخل غدد بزاقی ایجاد میشود.
-
سارکوم
ناهنجاری سارکوم در غضروف، ماهیچه و استخوان به وجود میآید.
-
ملانوم بدخیم دهان
در این نوع ناهنجاری، بیماری در سلول های ایجاد کننده رنگدانه به وجود میآید.
-
لنفوم
بیماری لنفوم اغلب در غدد لنفاوی ایجاد میشود، اما قادر به رشد در دهان نیز است.
-
کارسینوم سلول سنگفرشی (SCC)
این سرطان، شایعترین نئوپلاسم بدخیمی است که سلولهای اپلیتلیالی دهان را درگیر میکند. در اکثر مواقع، این نوع سرطان در کف دهان و یا سطح شکمی زبان اتفاق میافتد. اما بروز آن در لب پایین هم امکان پذیر است.
تشخیص سرطان دهان
در صورتی که سرطان دهان زود هنگام تشخیص داده شود، میزان مرگ و میر ناشی از این بیماری بسیار کاهش مییابد. متخصصان بیماریهای دهان و دندان قادر به تشخیص سرطان دهان در مراحل ابتدایی هستند. به طور کلی روشهای تشخیصی سرطان دهان عبارتاند از:
- معاینه فیزیکی بیمار در خیلی از مواقع، سرطان دهان با معاینه فیزیکی قابل تشخیص است. در این روش دندانپزشک بافت دهان بیمار را لمس کرده و با توجه به قوام و سایر ویژگیهای آن، تشخیص میدهد که آیا سرطانی است یا خیر. علاوه بر این نیز، بعد از معاینه، ممکن است تاریخچهای از بیمار گرفته شود تا برای تشخیص از این اطلاعات استفاده شود.
- آندوسکوپی گاهی اوقات متخصص نیاز دارد با استفاده از یک دوربین، داخل دهان و گلو را مشاهده کند. با این روش، میتوان جزئیات بیشتری از بافت مشکوک به سرطان به دست آورد.
- تست HPV همانطور که اشاره شد، یکی از علل ایجاد سرطان دهان، ابتلا به ویروس HPV است. به همین دلیل متخصص ممکن است تست HPV تجویز کند تا در صورت ابتلا، سایر آزمایشها انجام شود.
- سی تی اسکن سی تی اسکن با توجه به ارائه تصاویر سه بعدی از قسمتهای مختلف بافت مورد نظر، میتواند در تشخیص بافت سرطانی کمک کننده باشد. با استفاده از این نوع تصویر برداری، میتوان اندازه تومور را هم مشخص کرد.
- MRI ام آر آی نیز یکی دیگر از روشهای عکس برداری برای تشخیص بافت سرطانی است. دقت داشته باشید که MRI، جزئیات بیشتری از بافت نرم ارائه میکند. در واقع، این روش بیشتر برای بافت نرم استفاده میشود.
- بیوپسی معمولا برای تشخیص سرطان با این روش، متخصص از بافت مشکوک به سرطان نمونهای بر میدارد
روشهای درمان سرطان دهان
با توجه به نوع سرطان و میزان پیشرفت آن، روشهای درمانی متفاوتی وجود دارند که در زیر به بررسی آنها میپردازیم:
- جراحی
در صورتی که تومور قابل برداشت باشد، با کمک جراحی میتوان بافت آسیب دیده را از دهان خارج کرد. اگر تومور اندازهای کوچک داشته باشد، به کمک جراح درمان انجام میگیرد. اما اگر تومور اندازه بزرگی داشته باشد، ممکن است نتوان با جراحی تمام آن را خارج کرد. گاهی اوقات با گسترش سرطان در غدد لنفاوی، نیاز به برداشت این غدد در نواحی گردن است. در صورتی که جراحی سبب تغییر ظاهر و تحت تاثیر قرار دادن زیبایی فرد شود، جراحیهای ترمیمی نیز در این باره انجام میشود. عمل جراحی میتواند عوارضی مانند عفونت و خونریزی را به دنبال داشته باشد. - پرتودرمانیدر این روش، از پرتوهایی مانند اشعه ایکس و پروتون برای از بین بردن بافتهای سرطانی کمک گرفته میشود. بیمار مبتلا به سرطان دهان در ابتدا درمان را با پرتو درمانی شروع میکند، اما میتواند در کنار آن نیاز به جراحی و یا شیمی درمانی نیز داشته باشد. احتمال از بین رفتن تودههای سرطانی در مراحل اولیه به کمک پرتودرمانی وجود دارد. این روش درمانی میتواند عوارضی مانند ریزش مو، حالت تهوع، استفراغ و ضعف سیستم ایمنی بدن داشته باشد.
- شیمی درمانی هدفمنداین روش درمانی میتواند به تنهایی و یا همراه با روشهای درمانی دیگری مانند پرتودرمانی مورد استفاده قرار بگیرد. در این روش، رشد و تکثیر تمام سلولهای بدن تحت تاثیر داروی تزریق شده قرار میگیرد. استفاده از دارو درمانی میتواند عوارضی مانند اسهال، حالت تهوع و التهاب چشم داشته باشد.
- ایمونوتراپیدر این روش، سیستم ایمنی بدن تقویت میشود تا بتواند سلولهای سرطانی را از بین ببرد.
در صورتی که تومور قابل برداشت باشد، با کمک جراحی میتوان بافت آسیب دیده را از دهان خارج کرد. اگر تومور اندازهای کوچک داشته باشد، به کمک جراح درمان انجام میگیرد. اما اگر تومور اندازه بزرگی داشته باشد، ممکن است نتوان با جراحی تمام آن را خارج کرد. گاهی اوقات با گسترش سرطان در غدد لنفاوی، نیاز به برداشت این غدد در نواحی گردن است. در صورتی که جراحی سبب تغییر ظاهر و تحت تاثیر قرار دادن زیبایی فرد شود، جراحیهای ترمیمی نیز در این باره انجام میشود. عمل جراحی میتواند عوارضی مانند عفونت و خونریزی را به دنبال داشته باشد.
در این روش، از پرتوهایی مانند اشعه ایکس و پروتون برای از بین بردن بافتهای سرطانی کمک گرفته میشود. بیمار مبتلا به سرطان دهان در ابتدا درمان را با پرتو درمانی شروع میکند، اما میتواند در کنار آن نیاز به جراحی و یا شیمی درمانی نیز داشته باشد. احتمال از بین رفتن تودههای سرطانی در مراحل اولیه به کمک پرتودرمانی وجود دارد. این روش درمانی میتواند عوارضی مانند ریزش مو، حالت تهوع، استفراغ و ضعف سیستم ایمنی بدن داشته باشد.
این روش درمانی میتواند به تنهایی و یا همراه با روشهای درمانی دیگری مانند پرتودرمانی مورد استفاده قرار بگیرد. در این روش، رشد و تکثیر تمام سلولهای بدن تحت تاثیر داروی تزریق شده قرار میگیرد. استفاده از دارو درمانی میتواند عوارضی مانند اسهال، حالت تهوع و التهاب چشم داشته باشد.
در این روش، سیستم ایمنی بدن تقویت میشود تا بتواند سلولهای سرطانی را از بین ببرد.پیشگیری از بروز سرطان دهان
برای جلوگیری از سرطان دهان نکات زیر بسیار حائز اهمیت هستند:
- از استعمال سیگار و دخانیات و مصرف مشروبات الکلی اجتناب نمایید.
- یک رژیم غذایی مناسب و متعادل را دنبال کنید.
- بیش از اندازه در معرض نور آفتاب قرار نگیرید.
- رعایت بهداشت دهان و دندان،َ مهمترین نکته است که باید به آن توجه داشته باشید.
- برای بررسی و چکاپ وضعیت دهان و دندان، هر چند وقت یک بار به مطب دندانپزشکی مراجعه نمایید.
سوالات متداول
-
آفت و سرطان دهان چه تفاوتی با هم دارند؟
آفت، نوعی زخم سطحی و کوچک که در بافت دهان ایجاد میشود. آفتها معمولا به صورت زخمهای سطحی هستند؛ این در حالی است که بافت سرطانی معمولا به صورت یک توده قابل لمس است. علاوه بر این نیز، ناحیه اطراف آفت معمولا به رنگ قرمز دیده میشود؛ چرا که در آن ناحیه التهاب اتفاق میافتد. اما در بافت سرطانی چنین چیزی دیده نمیشود.
-
آیا سرطان دهان کشنده است؟
در صورتی که تشخیص سرطان در زمان مناسب نباشد، خطر بسیار زیادی را برای فرد ایجاد میکند، با این وجود، طبق بررسیهای انجام شده برای افرادی که تا حدود ۵ الی ۱۰ سال به این بیماری مبتلا هستند، تا ۵۵ درصد احتمال زنده ماندن وجود دارد. به طور کلی سرطان دهان همانند هر سرطان دیگری میتواند بسیار خطرناک و حتی کشنده باشد.
-
تغذیه مناسب برای سرطان دهان چیست؟
دندانپزشک متخصص رژیم غذایی مناسب را برای شما شرح خواهد داد. با این حال سعی کنید از غذاهای نرم استفاده کرده و از مصرف غذاهای تند و اسیدی اجتناب کنید؛ زیرا این غذاها با تحریک دهان میتوانند درد و ناراحتی برایتان ایجاد نمایند. همچنین از مصرف الکل نیز دوری کنید.
-
دلیل اهمیت تشخیص زود هنگام سرطان دهان چیست؟
به طور کلی تمام بیماریها با تشخیص به موقع، راحتتر و سریعتر درمان شده و از مشکلات جدیتر جلوگیری خواهد شد. پیشرفت سرطان روند بسیار سریعی دارد و به سرعت به نقاط مختلف بدن راه پیدا میکند. بنابراین تشخیص به موقع آن بسیار ضروری است و هرچه روند درمان سریعتر شروع شود، خطر مرگ و میر کاهش مییابد.
-
سرطان دهان دارای چه مراحلی است؟
سرطان دهان دارای ۴ مرحله است که در زیر به آنها اشاره شده است:
- ۱ مرحله زمانی است که سلولهای یک بافت سرطانی شدهاند.
- ۲ مرحله در این مرحله، سلولهای سرطانی به سایر بافتهای اطراف هجوم میبرند، اما هنوز وارد غدد لنفاوی نمیشوند.
- ۳ مرحله در این مرحله سلولهای سرطانی خود را به غدد لنفاوی میرسانند، اما به قسمتهای دیگر بدن نمیرسند .
- ۴ مرحله در این مرحله سلولهای سرطانی خود را از طریق متاستاز، به قسمتهای مختلف بدن میرسانند و سایر ارگانها را نیز درگیر میکنند.