دستگاههای ارتودنسی، تکنولوژی‌هایی هستند که نه تنها برای بهبود زیبایی لبخند و دندان‌ها، بلکه برای بهبود کل سلامت دهان نیز طراحی شده‌اند. این دستگاه‌ها خود شامل بخش‌های مختلفی هستند که هریک از آنها نقش مهمی در درمان ایفا می‌کنند.
در این مطلب از دکتر فاطمه لبافی انواع دستگاههای ارتودنسی معرفی شده و توضیحات لازم برای هریک از آنها ارائه شده است. چنانچه به دنبال کسب اطلاعاتی در این خصوص هستید، مطالعه این مطلب را از دست ندهید.
ابزارهای ارتودنسی ثابت
در علم ارتودنسی هر یک از قطعات و ابزارهای آن نام‌های تخصصی دارند که در ادامه به معرفی تمام آنها خواهیم پرداخت:
-
بریس
بریس‌ها خود شامل براکت و سیم ارتودنسی هستند. این ابزار به گونه‌ای است که سیم ارتودنسی در شیارهای براکت‌ها قرار داده شده و بریس تشکیل می‌شود. این ابزار‌ها به صورت ثابت و متحرک وجود دارند و به شکل دائم و یا موقت روی دندان‌ها قرار می‌گیرند.
- بریس فلزی ااین نوع بریس از سیم و براکت فلزی تشکیل شده که از رایج‌ترین نوع بریس‌های ارتودنسی است. جنس آنها استیل ضد زنگ بوده که کودکان می‌توانند کش‌های رنگی برای آن انتخاب کنند.
- بریس سرامیکی این بریس‌ها از مواد شفافی از جنس سرامیکی ساخته شده‌اند و به وضوح قابل مشاهده نیستند. برخی از افراد که دوست ندارند از بریس‌های فلزی استفاده کنند، بریس‌های سرامیکی را انتخاب می‌کنند.
- بریس‌های لینگوال در واقع می‌توان گفت این نوع بریس‌ها همان بریس‌های فلزی هستند، با این تفاوت که در سطح پشتی دندان‌ها نصب می‌شوند و به همین جهت کمتر قابل رویت هستند.
-
سیم ارتودنسی یا آرچ وایر
سیم ارتودنسی به شکل انحنای دهان بوده و به براکت‌های هر دندان متصل می‌شود. وظیفه آن وارد کردن فشار ملایمی به براکت و دندان‌ها بوده که سبب تغییر موقعیت دندان‌ها شود. در حین درمان، دندانپزشک چندین بار آرچ وایر را برای بیمار تعویض می‌کند.
-
براکت
براکت‌ها روی دندان‌ها قرار داده می‌شوند و بیشتر نقش نگهدارنده سیم ارتودنسی را بر عهده دارند. در واقع این ابزار به نوعی نیروی سیم‌ها را به دندان‌ها منتقل می‌کند و سبب جابه‌جایی آنها خواهد شد. براکت‌ها می‌توانند از نوع فلزی و یا سرامیکی باشند
-
بایت توربو
بایت توربو، به منظور ایجاد مانع برای بسته شدن بیش از اندازه فک، به قسمت پشتی دندان‌های جلویی در فک بالا و یا قسمت جونده یا پشتی دندان‌های عقب متصل می‌شود. به طور کلی، بایت توربو از فرو رفتن بیش از حد فک‌ها در هم جلوگیری می‌کند.
-
قلاب یا هوک
قلابی به نام هوک ارتودنسی که از گوشه براکت خارج می‌شود که برخی از آنها متحرک و بعضی دیگر قسمتی از بدنه براکت هستند. کش‌ها و فنر‌های مارپیچ با اتصال به این قلاب‌ها سبب تنظیم فاصله و تراز شدن استخوان‌های فک می‌شوند.
-
بند
حلقه‌هایی فلزی به نام بند در اندازه‌های مختلفی وجود دارند که دندانپزشک با در نظر گرفتن اندازه دندان بیمار، بند مورد نظر را انتخاب کرده و آن را دور دندان قرار می‌دهد. پس از آنکه دندانپزشک بند را در جای خود قرار داد، به نصب تکیه گاه در مقابل بریس پرداخته تا فشار لازم به دندان‌ها وارد شود. بندهای ارتودنسی نقشی مشابه براکت بر عهده دارند.
-
کش ارتودنسی
به طور کلی ۳ نوع کش در درمان ارتودنسی مورد استفاده قرار می‌گیرد که عبارت‌اند از:
- رابربند یا الاستیک رابربند‌ها با وصل شدن به قلاب‌های براکت باعث اتصال دندان‌های فک بالا و پایین شده و با ایجاد فشار مداوم برای رفع مشکلات بایت، به حرکت دندان‌ها کمک می‌کنند.
- اورینگ (O-Ring) برای نگه داشتن کش ارتودنسی در براکت، دندانپزشک اورینگ را به دور براکت می‌بندد. اورینگ‌ها رنگ‌های بسیار متنوعی دارند و بیمار می‌تواند با سلیقه خود رنگ آن را انتخاب نماید.
- مثلثی زمانی که دندانپزشک بخواهد دندان‌ها را به عقب یا جلو حرکت دهد، از این نوع کش استفاده می‌کند.
-
فنر مارپیچ یا کویل اسپرینگ
فنر مارپیچ با قرار گرفتن روی آرچ وایر و بین براکت‌ها سبب ایجاد فاصله بین آنها شده و دو دندان را از یکدیگر جدا می‌کند.
-
وکس
نوعی وکس مخصوص وجود دارد که برای جلوگیری از ایجاد خراش روی لب و بافت‌های دهان، روی براکت‌ها قرار داده می‌شود.
-
هربست
زمانی که فک پایین به اندازه مناسب رشد نکرده و فرد دچار اوربایت شدید است، دندانپزشک برای درمان از وسیله ای به نام هربست استفاده می‌کند. در واقع هربست یکی از دستگاههای ثابت فانکشنالی است. این دستگاه با فشار دادن فک پایین به سمت جلو به درمان این ناهنجاری کمک می‌کند که معمولا برای سنین ۱۲ تا ۱۵ سال کارایی بیشتری دارد.
-
دیستال جت
برای عقب کشیدن دندان‌های آسیای بالا و پایین، دیستال جت می‌تواند با اتصال به دندان‌های آسیاب کوچک و بزرگ بالا و پایین فضای مطلوبی را برای دندان‌ها ایجاد نماید.
-
دستگاه اصلاح عادت
این دستگاه با اتصال به دندان‌های آسیای پایین به عنوان یک مانع برای فشار وارد کردن انگشت شست و زبان به دندان‌ها عمل می‌کند.
-
جداکننده
نوار‌های کشی ظریفی که یک روز قبل از جایگذاری بندهای ارتودنسی، در بین دندان‌ها قرار داده می‌شوند.
-
دی مکس (DMAX)
این دستگاه ثابت به منظور ایجاد فضای بیشتر برای دندان‌های بالایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در اکثر اوقات این دستگاه با دستگاه MSX استفاده می‌شود. این ابزار برای بیمارانی که دندان‌های به شدت نامرتبی دارند، استفاده می‌شود.
-
MSX
این دستگاه ثابت برای ایجاد فضای بیشتر برای دندان‌های پایینی و جلوگیری از کشیدن دندان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
-
پندولوم
پندولوم برای افرادی که دچار اوربایت هستند، برای حرکت دندان‌های آسیاب بالا به طرف عقب مورد استفاده قرار می‌گیرد.
فضا نگهدار چیست؟
یکی از ابزارهای ارتودنسی که در جهت حفظ فضای موجود بین دندان‌ها، مورد استفاده قرار می‌گیرد، فضا نگهدار ارتودنسی است. گاهی اوقات کودکان در اثر آسیب و یا بیماری، دندان‌های شیری خود را زودتر از زمان مناسب از دست می‌دهند.
فضا نگهدار به رشد دندان‌های دائمی کمک می‌کند تا در جایگاه مناسب خود بیرون بیایند. این دستگاه دارای انواع ثابت و متحرک است. نوع متحرک متناسب برای بیمار و از جنس پلاستیک ساخته می‌شود تا فضای بین دندان‌ها را حفظ نماید.
فضا نگهدار ثابت انواع متفاوتی دارد که در ادامه به آنها اشاره شده است.
انواع فضا نگهدار ثابت
انواع دستگاههای فضا نگهدار ثابت، برای کودکان به منظور نگه داشتن جای مناسب برای رشد دندان‌های دائمی مورد استفاده قرار می‌گیرد که عبارت‌اند از:
-
فضا نگهدار بند و حلقه
این دستگاه از سیم فلزی ضد زنگ ساخته شده که به کمک بند ارتودنسی در محل خود به صورت ثابت قرار می‌گیرد و به دندان‌های دائمی این امکان را می‌دهد که در مسیر درست خود رشد کنند. اگر در قوس دندانی، یک و یا چند دندان شیری از دست رفته باشند، این فضا نگهدار به کار می‌رود.
-
فضا نگهدار لینگوال آرچ یا کمانی پشت دندانی
این دستگاه به منظور نگه داشتن فضای کافی برای رشد دندان‌های عقب در فک پایین مورد استفاده قرار می‌گیرد.
-
فضا نگهدار کمانی ترنس پالاتال
این ابزار به کمک سیمی که به دور دندان‌های کناری پیچیده شده، روی قوس دندانی بالا قرار گرفته تا فضای کافی برای رشد دندان‌ها نگه داشته شود.
-
دیستال شو
در صورتی که اولین دندان آسیاب کودک از دست برود، دیستال شو می‌تواند انتخاب مناسبی برای دندانپزشک باشد. برای راحتی کودک، دیستال شو به صورت اختصاصی ساخته می‌شود. بنابراین در جلسه اول درمان، دندانپزشک از دندان‌های کودک قالبی تهیه کرده و آن را برای ساخت دیستال شو به لابراتوار می‌فرستد.
ابزارهای ارتودنسی متحرک
ابزارهای ارتودنسی متحرک شامل موارد زیر هستند:
-
فیس ماسک
در سنین ۸ تا ۱۳ سال اگر فردی دچار ناهنجاری‌های فکی شده باشد و نیاز باشد که فک بالا به عقب کشیده شود، دستگاه ارتودنسی فیس ماسک مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دستگاه می‌تواند مانع از انجام جراحی‌های سخت در سنین بالاتر شده و یا می‌تواند آن را به شدت کاهش دهد.
دستگاه فیس ماسک از سه قطعه اصلی هدکپ، قاب صورت و اتصالات هدگیر تشکیل شده است. جنس آن استیل ضد زنگ و به صورت یک تکه است. برای راحت‌تر بودن بیمار در قسمت پیشانی و چانه دستگاه، پد‌هایی قرار گرفته‌اند. -
نگهدارنده ESIIX یا پوشش اسلیپ
اولین نگهدارنده‌ای که بیمار بعد از برداشت بریس دریافت می‌کند، نگهدارنده ESIIX است. بیمار باید تا دریافت نگهدارنده هاولی، تمام وقت از آن استفاده کند. پوشش اسلیپ برای حفظ تراز دندان‌ها و کنترل لحظه ای حرکت دندان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
-
پلاک دو قلو
این پلاک برای کودکان و بیماران جوان به منظور کاهش بیش از اندازه رشد فک به مدت ۱۲ تا ۱۸ ماه مورد استفاده قرار می گیرد.
انواع پلاک ارتودنسی متحرک
در ادامه شما را با پلاک‌های ارتودنسی متحرک آشنا می‌نماییم:
-
پلاک های نامرئی
پلاک‌های نامرئی از جنس پلاستیک‌های شفاف بوده که باید دو هفته یکبار بار تعویض شوند.
-
پلاک متحرک Zشکل
ارتودنتیست برای هل دادن دندان‌های قدامی به سمت جلو، از این نوع پلاک‌ها استفاده می‌کند.
-
پلاک‌های فانکشنال
این پلاک‌ها قادر به اصلاح ناهنجاری‌های کلاس ۲ و یا کلاس ۳ هستند. در واقع زمانی که کودکان در سنین قبل از بلوغ قرار داشته باشند، با کمک این دستگاه، ناهنجاری‌های فک آنها درمان شده و نیاز به جراحی در آینده از بین می‌رود. امروزه پلاک فانکشنال در انواع متفاوتی وجود دارد که در زیر به آنها اشاره شده است:
- مارا این نوع دستگاه نوعی ابزار ارتوپدی بوده که هدف استفاده از آن، هل دادن فک بیمار به سمت جلو است.
- توئین بلاک این دستگاه به رشد فک پایین و درمان اورجت می‌پردازد.
- بایونیتور بایونیتور سبب اصلاح مشکلات رشد فک پایین و اوربایت می‌شود.
- فرانکل این دستگاه با عملکردی متفاوت از دستگاههای قبلی، برای درمان ناهنجای‌های فک مورد استفاده قرار گرفته و سبب تحریک رشد فک پایین می‌شود. با این کار فضای خالی را برای رشد دندان های دائمی ایجاد می‌کند.
دستگاههای مخصوص اصلاح موقعیت فک
گاهی اوقات لازم است، فک بالایی یا پایینی به جهت ایجاد حالت تقارن، جابه جایی‌هایی داشته باشند. برای این منظور متخصصان ارتودنسی از دستگاههای به خصوصی برای درمان استفاده می‌کنند. برخی از این دستگاه‌ها عبارت‌اند از:
-
بسط دهنده کام
در صورتی که لازم باشد تا قوس فک بالایی گسترش داده شود، دستگاه بسط دهنده کام مورد استفاده قرار می گیرد. شکل آن مانند تری پلاستیکی بوده که در داخل قوس سقف دهان قرار می گیرد و با کمک پیچ های کنترل کننده اندازه، به استخوان ها و مفاصل دهان فشار وارد می کند. با تنظیماتی که دندانپزشک بر روی این دستگاه اعمال می کند، هربار فشار ملایم و مداومی روی دندان های آسیاب بالایی وارد می شود. متخصص ارتودنسی آموزش لازم در ارتباط با زمان و نحوه تنظیم آن به بیمار خواهد داد که تا چند ماه برای تثبیت وضعیت کام دهان از آن استفاده می شود.
-
هدگیر
برای افرادی که لازم است تا سرعت رشد فک آن ها کاهش یابد تا دندان ها در موقعیت صحیح خود قرار بگیرند، متخصص ارتودنسی از هدگیر ارتودنسی استفاده می کند. شکل آن به صورت یک نوار پلاستیکی یا تسمه بوده که دور سر بیمار قرار گرفته و متصل به سیم فلزی جلوی دهان است. در واقع این وسیله کارایی به سزایی در درمان اوربایت و آندر بایت دارد. هدگیر با وارد کردن فشار ملایمی به دندان ها از رشد بیشتر دندان ها جلوگیری می کند.
نگهدارنده ارتودنسی یا ریتینر
قطعه‌ای پلاستیکی که برای هر فرد به طور اختصاصی و سفارشی ساخته می‌شود تا در زمان اتمام ارتودنسی برای ثبات دندان‌ها مورد استفاده قرار گیرد، ریتینر نام دارد. انواع ریتینر عبارت‌اند از:
-
ریتینر هالی
ریتینر هالی قالبی نازک و سبک بوده و رایج‌ترین نوع نگهدارنده به شمار می‌رود. این ریتینر از جنس آکریلیک بوده و یک سیم فلزی دارد که در قسمت جلویی دندان‌ها قرار می‌گیرد. این سیم باعث می‌شود تا دندان‌ها در جایگاه درست خود باقی بمانند. این نگهدارنده بسیار با دوام بوده و بیمار به راحتی می‌تواند از آن استفاده کند.
-
ریتینر شفاف
ریتینر شفاف شباهت بسیاری به اینویزالاین دارد که بسیار شفاف و ظریف بوده و زمانی که روی دندان‌ها قرار می‌گیرد، قابل مشاهده نخواهد بود. این ریتینر‌ها دوام کمتری نسبت به ریتینر‌های هالی دارند، اما استفاده از آنها راحت و آسان است. این پلاک شفاف تنها در جهت تثبیت دندان‌ها در جایگاه خود کاربرد داشته و نمی‌تواند تغییری در موقعیت آنها به وجود آورد.
-
ریتینر ثابت
این پلاک‌های نگهدارنده مانند ریتینر‌های هالی و شفاف، متحرک نبوده و قابلیت برداشتن از روی دندان را ندارند؛ علاوه بر این نیز، قابل رویت نیستند. کارایی آنها معمولا پس از برداشتن ارتودنسی برای دندان‌های جلویی فک پایین است. این ریتینر یک سیم فلزی بوده که به سطح پشتی دندان‌ها نصب می‌شود.
سوالات متداول
-
یک دستگاه ارتودنسی باید دارای چه خصوصیات و ویژگی‌هایی باشد؟
دستگاه ارتودنسی باید دارای مقاومت و استحکام بالایی باشد و بتواند نیروی لازم برای حرکت دندان‌ها را فراهم کند؛ اما نباید مانع از رشد طبیعی شود. یکی دیگر از ویژگی‌های دستگاه ارتودنسی این است که در زمان غذا خوردن و صحبت کردن، در جای خود باقی بماند. نکته دیگر این که وزنی سبک داشته و دارای سازگاری با بدن انسان باشد.